Р. Сыздык 1-том indd
-мақ жұрнақты туынды түбірден -лық
жүктеу/скачать 1,9 Mb. Pdf көрінісі
|
Абай Р Сыздықова
- Бұл бет үшін навигация:
- -мақ+тық
| -мақ жұрнақты туынды түбірден -лық арқылы екінші түбір
жасау тәсілі жалпыхалықтық сөйлеу тілінде өнімді емес, бірақ оған қарап Абайдағы немесе өткен ғасырдағы қазақша өзге жазу нүсқаларындағы (мысалы, бұл тәсілді, «Дала уа- лаяты» едәуір актив пайдаланған) -мақ+тық жұрнақты ту- ынды сөздерді біз кітаби тіл элементіне тағы жатқызбаймыз. Өйткені Абайда -лық жұрнағы жалғыз -мақ жұрнағымен емес, өзге де жұрнақтармен қабаттасып, жаңа сөз жасау қабілетіне ие -лық жұрнағының активтене түсуі, біздіңше, жалғыз Абай емес, XIX ғасырдың соңғы ширегіндегі қазақтың жаңа қалыптаса бастаған жазба проза тіліне, оның ішінде публицистикалық стиліне тән деп табамыз. Үшінші – -мақ жұрнақты сөздердің Абайдың прозалық шығармаларының тілінде көзге түсуі. Шынында да саны және жиілігі жағынан -мақ жұрнақты тұлғалар Абай шығар- маларының ішінде «Қара сөздерінде» басымдау. Әсіресе бұл тұлғаның керек, тиіс сөздерімен тіркесі, -лық жұрнағымен келген түрі көбінесе проза текстерінде кездеседі. Бұл – қазақ әдеби тіл дүниесіне жаңа келген проза стиліне, оның ішінде қоғамдық-публицистикалық және ғылыми стильдеріне қажет кейбір грамматикалық категорияларды беру немесе кейбір жаңа лексикалық ұғымдарды білдіру процесіндегі ізденістердің бір көрінісі. Бірақ бұған қарап, -мақ аффиксті тұлға Абайдың тек прозалық шығармаларының грамматикалық ерекшелігі деген тұжырым айтуға мүлде болмайды. Бұл тұлға Абайдың бүкіл творчествосының тіліне тән. -мақ аффиксті тұлғаның Абай тілінде көзге түсерліктей актив қолданылуында екі түрлі фактор себеп болған деп та- бамыз. Бірі –жалпыхалықтық тілде бар тәсілді Абайдың мей- лінше жандандырып, құбылтып пайдалану тенденциясы (бұл принципті жалғыз жаққа қатысты емес, өзге тәсілдер тұсында да ұстанғанын өз кезінде баяндаймыз), екіншісі – бұл тұлға Абайдың көркемдеу талғамына сай, өзі ұнатып жұмсаған 256 тәсілдердің бірі екендігі. Әсіресе -мақ жұрнақты форманы өлеңдерінде -ар жұрнақты етістікпен үндес мағынада қолдануы тек өзінің ақындық шеберлігіне, жазушылық мәнеріне тән индивидуалдық ерекшелігі деп батыл көрсетеміз. жүктеу/скачать 1,9 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|