Самашев Зейнолла Сұлтанов Қуаныш Тұяқбаев Қанат Шеңгелбаев Бақытжан «МӘдени мұРА» Ұлттық стратегиялық жобасын жүзеге асыру жөніндегі қОҒамдық кеңес 4

Құрастырушылардан .......................................................5

Магиялық фольклор ........................................................8

МӘТIНДЕР

І. Бәдік

1. Бәдік ........................................................................ 77

2. Бәдік ........................................................................ 78

4. Бәдік ........................................................................ 80

5. Бәдік ........................................................................ 80

6. Бәдік ........................................................................ 81

7. Бәдік  ........................................................................ 82

8. Бәдік ........................................................................ 85

9. Бәдік ........................................................................ 85

10. Бәдік (гүләп) ............................................................ 86

11. Бәдік ....................................................................... 87

12. Бәдік ....................................................................... 87

13. Бәдік ....................................................................... 88

14. Бәдік

  ................................................................................... 88

15. Бәдік  ...................................................................... 88

16. Бәдік ....................................................................... 89

17. [Болғанда үйде бәдік, шиде бәдік…] ............................. 90

18. [Әй, бәдік, көшер болсаң, Арқаға көш…] ...................... 91

19. [Біз келдік бәдік десе шауып оза…]  ............................. 92

20. [Бәдікті алғашқы айтқан көш дейтұғын…] ................... 93

21. [Мерген болсаң, әуелі торғайды атшы…] ....................... 93

22. [Бәдік бастап…] ........................................................ 94

23. [Жігіт пен қыз] ......................................................... 96

24. [Жігіт пен қыз] ......................................................... 99

25. [Жігіт пен қыз] ....................................................... 101

26. [Жігіт пен қыз] ....................................................... 103

27. [Қыз бен жігіт] ....................................................... 105

28. [Қыз бен жігіт] ....................................................... 109

29. [Жігіт пен қыз] ....................................................... 116

30. [Жігіт пен қыз] ....................................................... 117

423

ҒЫЛЫМИ ҚОСЫМШАЛАР

ІІ. Арбау

1. Құрт арбау  .............................................................. 120

2. Құрт арбау ............................................................... 120

3. Құртты байлау ......................................................... 122

4. Арбау ...................................................................... 124

5. [Бастан, бастан, бастан келді…] .................................. 125

6. [Бүйі, бүйі деді…] ..................................................... 126

7. Ұшықтау  ................................................................ 128

8. [Арысны, қурысны…] ................................................ 128

9. [Тұйғын-тұйғын, көйт-көйт…] .................................... 129

10. [Ала құрт, бала құрт…] ............................................ 129

11. Зияндас айналдырғанда ........................................... 130

12. Құрт шақыру ......................................................... 130

13. Қара құртты сөзбен оқу ............................................ 131

14. Қара құрт шаққандағы арбау .................................... 132

15. Бәлеңгі шаққандағы арбау ....................................... 133

16. [Тойғын-тойғын, түйе кел…] ..................................... 133

17. Жылан шаққанда уын қайтару арбауы ...................... 133

18. Бүйі шаққандағы арбау ........................................... 134

19. Түйені шаққандағы арбау ........................................ 135

20. [Арқадағы алты құрт…] ........................................... 135

21. Байлау сөздері ........................................................ 135

22. Жылан, қарақұрт шаққанда оқу ............................... 136

23. [Бау-бау бәлеңгір…] ................................................. 136

24. [Әти жылан, мәти жылан…] ...................................... 136

25. [Кереге бойлы кер жылан…] ..................................... 137

26. [Дақ, дау, дауың бар ма түйемде…] ............................ 137

27. [Бүйі, бүйі, бүйі шық…] ........................................... 138

28. [Сен, сен мекер, сен мекер…]  .................................... 138

29. [Кінет, кінет, кер жылан…] ...................................... 138

30. [Ала қанда, қара қанда…] ......................................... 139

31. [Қамбар, Қамбар, Қамбар шық…] .............................. 139

32. [Келең, келең, келеңгер…] ........................................ 139

33. [Әй, мәкір, әрі мәкір…] ............................................ 139

34. [Әй, мәкір, ала мәкір…] ............................................ 140

35. [Жылан болсаң жылып кел…] ................................... 140

36. [Қарағай оқай су қайтты…] ....................................... 140

37. [Ай, мекер, Анпар мекер, кер мекер…] ....................... 141

38. [Келдім, келдім, келдім би…] .................................... 141

39. [Ай, мекер…] .......................................................... 141

424

МАГИЯЛЫҚ ФОЛЬКЛОР

40. [Кілеңкір…] ............................................................ 142

41. [Бүйі, бүйі, бүйі мен…]............................................. 142

42. [Айдың ала құрты…] ............................................... 142

43. [Ары бар, бері бар…] ................................................ 143

44. [Тамам таздың атасы…] ............................................ 143

45. [Арыстан, Арыстан, құштайлық…] ............................ 143

46. [Бастан, бастан, бар бастан…] .................................... 144

47. [Ыбыр, ыбыр, ыбырлама…] ...................................... 144

48. [Ыбыр, ыбыр, ыбырама…] ........................................ 144

49. [Бастан, бастан, бар бастан…] .................................... 145

50. [Орман таудың басында…] ........................................ 145

51. [Темір, темір, темір жан…] ....................................... 145

52. Күн жайлату .......................................................... 146

53. Көкшені арбау ........................................................ 147

54. Теміреткені арбау ................................................... 148

55. Баланың ит ауруын арбау......................................... 148

56. [Алсұр, алсұр, күйт-күйт…] ...................................... 148

ІІІ. Бақсы сарындары

1. [Бақсы…] ................................................................. 149

2. Бақсының жырлары ................................................. 169

3. Бақсының сарыны .................................................... 176

4. [Істің басы бісмілла…]  ............................................... 177

5. [Қойқапта жатқан перілер…] ...................................... 178

6. [Жынның басы Досыбай…] ......................................... 179

7. [Жынның аты—Қараман…]  ...................................... 179

8. [Жол, жол жатыр, жол жатыр…] ................................ 180

9. [Жалғыз шыққан тобылғы…] ..................................... 181

10. [Құдай, абыройын бере гөр…] .................................... 183

11. [Айналайын, дәулерім…] .......................................... 183

12. [Ей, айналайын құдайым-ей…] ................................. 184

13. Бір бақсының қобызына жалынған жайы ................... 184

14. [Дәулерім екі бірдей, айда…]..................................... 185

15. Бақсының өлеңі ...................................................... 185

16. [Сөздің басы пісмілла…] ........................................... 186

17. Бақсының сөзі ........................................................ 190

18. Бақсының сарыны .................................................. 195

19. Бақсы сарыны ........................................................ 195

20. [Ей, Ер Домбай, Ер Домбай…] ................................... 197

21. [Әуелі Алла бісмілла …] ........................................... 197

424

425

ҒЫЛЫМИ ҚОСЫМШАЛАР

22. [Ге-ге, ге-ги...] ........................................................ 198

23. Бақсы сарыны ........................................................ 200

24. Шұңқыр бақсының сарыны ...................................... 203

25. Айберген бақсының сарыны ..................................... 203

26. Ешмұхамед бақсының сарыны .................................. 203

27. Сыбанбай бақсының сарыны  .................................... 208

28. Ұзақбай бақсының сарыны....................................... 211

29. Беркәлі бақсының сарыны ....................................... 213

30. Дүйсенбі бақсының сарыны  ..................................... 215

31. Аяпберген бақсының жын шақыруы  ......................... 221

32. Тілеуімбек бақсының сарыны  .................................. 222

33. Бала бақсының сарыны  ........................................... 224

34. Үйсін Балықбек бақсының сарыны ........................... 224

35. Қара бақсының сарыны ........................................... 226

36. Тінейдің жын шақыруы: .......................................... 229

37. Ноғайбай бақсының сарыны ..................................... 229

38. Шақар бақсының сарыны ........................................ 230

39. Балбике бақсының сарыны  ...................................... 230

40. Шалқар бақсының сарыны  ...................................... 231

41. Бекбай сарыны  ...................................................... 231

42. Жаман сарт сарыны  ................................................ 232

43. Меңсебай бақсының сарыны  .................................... 232

44. Айберген бақсының сарыны ..................................... 240

45. Айберген бақсының жынын шақырғаны .................... 240

ІV. Баталар

1. [Кел жігіт, кел жігіт…]  ............................................. 242

2. [Ала ат, құла ат…]  .................................................... 242

3. [Қонақтасын берекет…] ............................................. 243

4. [Бата бер дедің лаққа…]  ............................................ 243

5. [Жылқышы ата Қамбар…]  ......................................... 243

6. [Я, Құдай, бергейсің…]  ............................................. 244

7. [Бисимилла-и рахман-и рахим…]  ............................... 244

8. [Аяңда, аяңдасаң, қара кердей...] ............................... 245

9. [Иә, Құдай, тілегімді қабыл ет...] ................................ 246

10. [Тілек тілеп жалғыз Хаққа...] ................................... 247

11. [Бес биенің терісі…] ................................................. 247

12. [Әуелі Құдай оңдасын…] .......................................... 248

13. [Әуелі Құдай оңдасын…]  .......................................... 248

14. [Осы батам келісі…] ................................................. 248

426

МАГИЯЛЫҚ ФОЛЬКЛОР

15. [Бал дәмі кірсін асыңа…] .......................................... 248

16. [Әуелі Құдай оңдасын…] .......................................... 248

17. [Әуелі Құдай сен жарлық…] ...................................... 249

18. [Екі қолды жайып…]  ............................................... 249

19. [Халыққа жағам десең, әділ бол…]  ............................ 249

20. [Иә, Құдай, оңғара көр…] ......................................... 250

21. [Тілегімізді қабыл ет…]  ........................................... 250

22. [Үй қожасы сіздерге…]  ............................................ 251

23. [Бүлшіл, бүлшіл, бүлшіл бол…] ................................ 252

24. [Ағайынның алды бол…] .......................................... 252

25. [Сұрасаң, бата берейін…]  ......................................... 253

26. [Е, Құдайым, бала бер…]  .......................................... 253

27. [Бұрама темір, сoм темір…]  ...................................... 254

28. [Құдай жарылқасын…]  ............................................ 255

29. [Бүлсіл, бүлсіл бай…]  .............................................. 255

30. [Е, Құдайым оңдасын…] ........................................... 256

31. [Ақ бата берейінші жастарыма…] .............................. 256

32. [Жарылқасын, бай қылсын…] ................................... 257

33. [Бақ-дәулет берсін бастарыңа…] ................................ 257

34. [Әумин десең, міне, бата…] ....................................... 257

35. [Құдай жарылқасын…] ............................................ 258

36. [Ей, Құдайым, мұның жолын ашық қыл…]  ................ 260

37. [Ақ сақалды, сары тісті…]  ........................................ 261

38. [Елеулі бол еліңе...] ................................................. 261

39. [Жарылқасын Құдайым…] ....................................... 262

40. [Иә, өмір қызығын бере берсін…] ............................... 262

41. [Е, Құдайым, жарылқа…]  ........................................ 263

42. [Е, Құдайым, бала берсін…] ...................................... 263

43. [Е, Құдайым оңдасын…] ........................................... 263

44. [Құдайым жарылқасын, бай қылсын…] ...................... 263

45. [Құдайдың өзі оңдасын…] ......................................... 264

46. [Құдайым, жаздай бер…] .......................................... 264

47. [Айдағысыз малды бол…] ......................................... 264

48. [Түнде жүрген ұрыдан сақта…] ................................. 265

49. [Күле кіріп, күңірене шыққаннан сақта…] ................. 265

50. [Ау, құдайым, жарылқа…] ....................................... 265

51. [Ей, Құдайым, бұл ханымның…] ............................... 266

52. [Әй, Құдайым, жарылқа…] ....................................... 266

53. [Жаздай жарылғасын…] ........................................... 267

54. [Ауылдың ақсалы әкім ата…] .................................... 268

426

427

ҒЫЛЫМИ ҚОСЫМШАЛАР

55. [Бісімілла, рақыман, рақыман…] .............................. 269

56. [Берейін мен бір бата, қолыңды жай…] ....................... 269

57. [Жай қолыңды, әлеумет] .......................................... 270

58. [О, Құдайым, оңда…] ............................................... 271

59. [Құдай жарылқасын…] ............................................ 271

60. [Мінгенің пырақ болсын…] ....................................... 272

61. [Жаздай берсең, жазбай бер…] .................................. 272

62. [ Ырысың көп болсын…] ........................................... 273

63. [Я, Құдайым, залымнан сақта…] ............................... 273

64. [А, Құдайым, жаз жарылқасын…] ............................. 274

65. [Әумин десең бізге…] ............................................... 274

66. [Құдай-ай тоба…] .................................................... 274

67. [Екі дүниенің абыройын берсін…] .............................. 275

68. [Е, патша Құдай, есіңе ал…] ...................................... 275

69. [Е, патша Құдай, жарылқағанмен…] .......................... 276

70. [Құдайың өзі сүйтіп оңдасын…] ................................ 276

71. [Шырағым, мырзалығыңа…] .................................... 277

72. [Ақыретті болжамаймын…] ...................................... 277

73. [Бір Жасаған—Құдайым…] ...................................... 277

74. [Жүзге жетсін түйеңіз…] .......................................... 278

75. [Мыңға жетсін қойыңыз…] ....................................... 278

76. [Пірәдар болсын достасың…]..................................... 278

77. [Жарылқа, Құдай, қабыл ет…]  ................................. 281

78. [Қабыл болсын мұстажап…] ...................................... 281

79. [Шалқар көлдей көп болсын…] .................................. 282

80. [Лұқпандай мың жаса…] .......................................... 282

81. [Баға алмастай малды бол…] ..................................... 282

82. [Жұрт жиналып тойыңа…] ....................................... 282

83. [Көз жетпесін түйеңе…] ............................................ 282

84. [Тасың өрге домалап…] ............................................ 283

85. [Жайылып шыққан малыңның…] ............................. 283

86. [Ақбөкендей қойлы бол…] ........................................ 283

87. [Осы қылған Құдай жолыңыз…] ................................ 283

88. [Сақалың алтын, мұртың жез…] ................................ 284

89. [Аладан алпыс биең құлындап…] ............................... 284

90. [Ескендір Зұлхарнайындай…] ................................... 285

91. [Жарылқа, Құдай, қабыл ет…] .................................. 285

92. [Құдайым, алапат-кұлапаттан сақта…] ...................... 285

93. [Әуелі, Құдай, пәледен сақта…] ................................. 286

94. [Құдайым, малды қыл…] .......................................... 286

428

МАГИЯЛЫҚ ФОЛЬКЛОР

95. [Құдайым, бай ет…] ................................................. 286

96. [Ерте тұрып тыңдасаң…] .......................................... 287

97. [Қызыр ата әулие…] ................................................ 287

98. [Е, Құдайым оңдасын…] ........................................... 287

99. [Е, Құдайым, қой берсең…] ....................................... 287

100. [Е, Құдайым, құмырысқа-құрттан сақта…] ............... 288

101. [Мырза болса қатының…] ....................................... 288

102. [Жаман болса қатының…] ....................................... 288

103. Бата сөздер ........................................................... 289

104. [Бата бас бәйгі ал…] ............................................... 289

105. [Әулие сені бай қылсын…] ...................................... 290

106. [Е, патша Құдайым…]  ........................................... 291

107. [Шырағым, мырзалығыңа…] ................................... 291

108. [Қаршығадай қаңқайып…] ..................................... 292

109. [Әумин десең бізге…] .............................................. 292

110. [Құдай-ай тоба…] ................................................... 292

111. [Е, патша Құдай, есіңе ал…] .................................... 293

112. [Бір жасаған Құдайым…] ........................................ 293

113. [Жарылқа, Құдай, қабыл ет…]  ................................ 293

114. [Қабыл болсын мұстажап...] ................................... 294

115. [Шалқар көлдей көп болсын…] ................................ 294

116. [Баға алмастай малды бол…] ................................... 294

117. [Көз жетпесін түйеңе...] ......................................... 295

118. [Тасың өрге домалап…]  .......................................... 295

119. [Құдайым малды қыл…] ......................................... 295

120. [Құдайым, бай ет…] ............................................... 295

121. [Делебені қоздырма…] ............................................ 295

122. [Бағың бар болсын…] ............................................. 296

123. [О, Тәңірім…] ........................................................ 296

124. [Тәңір тілегенді…] ................................................. 297

125. [Атамекен аман боп…] ............................................ 297

126. [Алдыңа қара түспесін…] ........................................ 298

127. [Иә, Құдайым оңдасын…] ....................................... 298

128. [Әмин десең маған…] .............................................. 299

129. [Бата-бата баудай бол…] ......................................... 299

130. [Ей, Құдайым, мұның жолын ашық қыл…] ............... 300

131. [Денсаулығың зор болсын…] ................................... 300

132. [Уа, пірім…] .......................................................... 301

133. [Көже істеген келіндер…]  ....................................... 301

134. [Міне, бата, ақ ниет…]  ........................................... 301

428

429

ҒЫЛЫМИ ҚОСЫМШАЛАР

135. [Байдың көңілі жай болсын…] ................................. 302

136. [Ақ ала ат, көк ала ат…] .......................................... 303

137. Наурыз батасы  ..................................................... 304

138. [Наурызды жылы қарсы алайық…]  ......................... 304

139. [Уа, Құдайым оңдасын…] ....................................... 305

140. [Құтты болсын шаңырақ…] ..................................... 305

141. [Ал, әумин десең, қолың жай…]  .............................. 306

142. [Жетегің бұйда болсын…] ....................................... 307

143. [Еліңе елеулі бол…] ................................................ 307

144. [Әуелі Құдай оңдасын…]  ........................................ 307

145. [Жанды жақты қылсын…] ...................................... 308

146. [Сезімнің пәктігін берсін…]  .................................... 308

147. [Ақтан берсін, адалдан берсін…]  ............................. 309

148. [Беташар тойдың атасы…]  ...................................... 309

149. [Я, жаратқан Құдай…]  ........................................... 310

150. [Балам, зерделі, дана бол…]  .................................... 310

151. [Бақытты болыңдар…]  ........................................... 310

152. [Қайырлы болсын қадамың…]  ................................ 311

153. [Жетегің бұйда болсын…]  ....................................... 311

154. [Тілек тілеп жалғыз Хаққа...]  ................................ 312

155. [Е, Құдайым оңдасын…]  ........................................ 312

156. [«Бата» дедің маған…] ............................................ 313

157. [Ақ дастарқан жайылды…]  ..................................... 313

158. [Шәйларың қызыл болсын…]  ................................. 313

159. [Жарылқа, Алла, қабыл ет…]  ................................. 314

160. [Дастарханыңа береке берсін…]  .............................. 314

161. [Дастархан толы ас болсын…] .................................. 314

162. [Дастархандарың тоқ болсын…] ............................... 314

163. [Дастарханға берейін мен бір бата…]  ........................ 315

164. [Берейін бата асыңа…] ............................................ 315

165. [Құдайым осынау үйге дұға берсін…] ........................ 316

166. [Дастарқаныңа береке берсін…]  .............................. 316

167. [Дастарқанның парызы…] ...................................... 316

168. [Дастарқанның байлығын берсін…]  ......................... 317

169. [Ішкенің шай болсын…] .......................................... 317

170. [Я, Tәңірім, сақта…]  .............................................. 318

171. [Әуелі, Құдай, есен ет…] ......................................... 318

172. [Бала туды бір адам…] ............................................ 319

173. [Аса бір соққан желдей бол…] .................................. 319

174. Шілдехана батасы ................................................. 320

430

МАГИЯЛЫҚ ФОЛЬКЛОР

175. [Нәрестенің бауы берік болсын…] ............................ 320

176. [Баланың бауы берік болсын…] ................................ 321

177. Тұсау кесер батасы ................................................ 321

178. Сүндет тойға бата .................................................. 321

179. [Жас ұрпақ өмірлі болсын…]  .................................. 322

180. [Сапарыңды оңдасын…] .......................................... 323

181. [Жортқанда жолың болсын…] ................................. 323

182. [Қайырлы болсын қадамың…]  ................................ 323

183. Сақтық батасы ...................................................... 324

184. [ Мына берген басың…] ........................................... 324

185. [Мекеніңіз құтты болсын…]  .................................... 326

186. [Аман болсын бастарыңыз…]  .................................. 326

V. Алғыс, тілек сөздер

1. [Тілегіңіз қабыл болсын…]  ........................................ 327

2. [Халқыңа қалаулы…] ................................................ 330

3. [Жаңа жылың құтты болсын…] .................................. 332

VІ. Қарғыстар

1. Қарғыс .................................................................... 333

2. Қарғыс .................................................................... 333

3. Қарғыс .................................................................... 334

4. Қарғыстар ............................................................... 334

VІІ. Тыйым сөздер ....................................................... 339

 

Томға енген мәтіндерге  түсініктеме ............................... 359

Томда кездесетін тарихи және діни есімдер 

туралы мәліметтер ....................................................... 386

Ру атаулары ................................................................ 397

Сөздік ........................................................................ 400

Жер-су атаулары ......................................................... 406

Томға енген фольклорлық үлгілерді жинаушылар, 

айтушы һәм жариялаушылар туралы мәліметтер ............. 409

Шартты қысқартулар .................................................. 413

Пайдаланылған әдебиеттер ........................................... 414

Резюме ....................................................................... 416

Summary ..................................................................... 419

430

Научное издание

БАБАЛАР СӨЗІ

93 том

МАГИЧЕСКИЙ ФОЛЬКЛОР

(на казахском языке)

Утверждено к печати Ученым советом Института литературы и искусства им. 

М.О. Ауэзова

Министерства образования и науки Республики Казахстан

Шығаруға жауапты: Р.Қ. Тұрлынова

Редакторы: Ұ.С. Тілегенова

Техникалық редакторы: Э. Заманбек

Компьютерге терген: Қ. Қосымбаева

Компьютерде беттеген: М.О. Ноғайбаева

Дизайнын әзірлеген «Бауыр» баспасы

ИБ № 2693

Теруге 30.04.13 жіберілді. Басуға 10.07.13 қол қойылды. Пішіні 60х90

1

/

16

.

Қаріп түрі «Мектептік». Офсеттік қағаз. Офсеттік басылыс.

Шартты баспа табағы 27,0. Таралымы 2000 дана. Тапсырыс №0139.

«Фолиант» баспасы

010000, Астана қаласы, Ш. Айманов көшесі, 13

«Фолиант» баспаханасында басылды

010000, Астана қаласы, Ш. Айманов көшесі, 13