Здоровье Работоспособность

Здоровье
Работоспособность
Эффективность
Развитие

происходящих   в   обществе.   Наиболее   значимые   для   поддержания 
социальной   стабильности   профессии   требуют   и   большего   «запаса 
здоровья»,   но   как   раз   здесь   ответственные   цели   профессии 
отодвигают отношение к нему как к ценности на второй план. 
Профессиональная деятельность целиком захватывает педагога, 
так   что   трудно   различить   чисто   профессиональное   и   личностное. 
Немецкий   философ   Л.   Фейербах   заметил   в   прошлом   веке,   что 
“положение, должность имеют влияние на образ мысли человека, его 
внутреннюю   жизнь,   его   веру   более,   чем   он   сознает   это.   В 
большинстве   случаев   уже   нельзя   отличить   образ   мыслей   по   долгу 
службы от свободных убеждений того, что исходит от него в связи с 
его   внешней   профессией”   [6,   С.   25].   Можно   с   уверенностью 
предположить, что это присуще и вузовскому преподавателю.
Сoвременный   этап   развития   высшего   образования 
характеризуется глубокими и многоплановыми преoбразованиями. В 
педагогической практике они сопровождаются кардинальнoй ломкой 
стереотипов   в   сознании,   деятельности,   образе   жизни   субъектов 
высшего   профессионального   образования.   Изменения   в 
педагогической   деятельности   оказывают   влияние   на   преподавание, 
создают   стрессовую   ситуацию   «личностной   неуспешности» 
преподавателя   вуза,   постоянного   ощущения   перестройки   в 
недостроенном   педагогическом   процессе.  Многолетнее   выполнение 
одной   и   той   же   профессиональной   деятельности,   как   отмечается 
исслeдователями,   приводит   к   появлению   профессиональной 
усталости,   снижению   работоспособности,   обеднению   репeртуара 
способов выполнения деятельности, возникновению психологических 
барьеров,   утратe  профессиональных   умений   и   навыков,   синдрому 
эмоционального выгорания [3]. 
Термин   «синдром   эмоционального   выгорания»   был   введен 
американским   психологом
 X. Дж. Фрейденберг,   который 
характеризует   состояние   истощения   и   усталости   специалистов, 
находящихся   в   тесном   общении   с   клиентами.   В   профессиональную 
группу   людей,   подверженных   этому   синдрому,   были   включены   и 
педагоги. 
Многие   авторы   отмечают,   что   на   формирование   синдрома 
профессионального   выгорания   большое   влияние   оказывают 
личностные особенности. Более всего риску возникновения синдрома 
эмоционального   выгорания  подвержены   лица,   предъявляющие 
непомерно высокие требования к себе. В их представлении настоящий 
педагог   –   это   образец   профессиональной   неуязвимости   и 
совершенства. Входящие в эту категорию личности ассоциируют свой 

труд   с   предназначением,   миссией,   поэтому   у   них   стирается   грань 
между работой и частной жизнью [7].
Согласно
 
определению
 
Всемирной
 
организации 
здравоохранения,  «синдром   выгорания»   -   это   физическое, 
эмоциональное   или   мотивационное   истощение,   характеризующееся 
нарушением   продуктивности   в   работе   и   усталостью,   бессонницей, 
повышенной подверженностью соматическим заболеваниям. 
Современные исследователи подчеркивают, что эмоциональное 
выгорание   может   быть   причиной   возникновения   хронической 
усталости.
Клинически   эмоциональное   выгорание   является   состоянием 
предболезни   и   относится   к   стрессам,   связанным   с   трудностью 
поддержания   нормального   образа   жизни.   Многие   исследователи 
подчеркивают, что эмоциональное выгорание может быть причиной 
возникновения хронической усталости.
В   1986   г.   американские   психологи   К. Маслач   и   С.   Джексон 
выделили три основные группы проявлений данного состояния: 
- эмоциональную истощенность;
- деперсонализацию (цинизм);
- редукцию профессиональных достижений.
Под   эмоциональным   истощением   понимают   чувство 
эмоциональной   опустошенности   и   усталости,   обусловленное 
профессиональной   деятельностью.   Деперсонализация   проявляется   в 
виде   дегуманизации   отношений   к   объектам   своей   деятельности 
(пациентам   клиентам):   холодности,   формализации   контактов, 
черствости,   цинизма.   Возникающие   негативные   установки   могут 
поначалу   иметь   скрытый   характер   и   проявляться   во   внутренне 
сдерживаемом   раздражении,   которое   со   временем   прорывается 
наружу   и   приводит   к   конфликтам.   Редукция   личных 
профессиональных   достижений   -   занижение   профессиональных 
успехов,   возникновение   чувства   собственной   некомпетентности   в 
своей профессиональной сфере [8]. 
Результаты   исследования,   проведенные   среди   преподавателей 
ПГПИ   с   помощью   многофакторного   личностного   опросника  FPI  и 
опросника на выгорание (MBI), показали, что у 65% - 80% из них (в 
разных   по   возрасту   педагогических   группах)   выявлен   синдром 
эмоционального   выгорания,   проявляющийся   в   редукции   личных 
достижений,  от  55%  до  60%  –  испытывают  усиление  тревожности, 
повышенной возбудимости, чуствительности и ранимости, от 10% до 
47 % – чувствуют раздражительность и гневливость, легко теряются и 
впадают в отчаяние, от 10% до 24% проявляют нерешительность и 

неспособность принимать решение без колебаний, отмечают быструю 
утомляемость и чувство тяжести. При этом от 33% до 45% молодых 
педагогов   в   возрасте   до   29   лет   неуверенны   в   себе,   неожиданные 
события   встречают   с   беспокойством,   стараются   не   выделяться, 
предпочитают находиться в тени и ни во что не вмешиваться. 
Таким   образом,   синдром   эмоционального   выгорания 
сигнализирует о "капитуляции личности перед внешними факторами":
- нереалистичные ожидания по поводу своих возможностей.
Профессионалы   часто   сами   от   себя   ожидают   полной 
компетентности и чувствуют себя неадекватными, когда сталкиваются 
с   ситуациями,   к   которым   не   были   подготовлены.   В   подобных 
ситуациях они испытывают чувство вины, если идеальный результат 
не достигнут;
- конфликт между потребностями и достижениями;
- отсутствие внимания к своим собственным потребностям;
- игнорирование положительного внимания от других; 
- недостаток профессионального соответствия;
- неудовлетворенность выполненной работой;
- отсутствие   ценности   и   значимости   профессиональной 
деятельности.
Важно отметить, что если работа оценивается как незначимая в 
собственных глазах, то синдром развивается быстрее.
Литература
1. Долгосрочная программа развития образовании в Республике Казахстан 
до 2020. - Астана, 2010- С. 4.
2.   Государственная   программа   развития   образования   в   Республике 
Казахстан на 2011-2020. - Астана, 2010.
3.  Смирнов   С.Д.   Педагогика   и   психология   высшего   образования:   от 
деятельности к личности: Учеб. пособие. М.:Академия, 2001. - 304 с.
4.  Абдулина О. Демократизация образования и подготовка специалистов: 
проблемы и поиски // Высшее образование в России. - 1996, № 1- C. 75
5.   Митина   Л.М.:   Личностное   и   профессиональное   развитие   человека   в 
новых социально-экономических условиях. //Вопросы психологии. -  1997, №  4 - 
С. 28.
6.   Фейербах   Л.   История   философии   //   Фейербах   Л.   Собрание 
произведений: В 3 т. - М., М.:Мысль, Т.3 – 486 с.
7.   В.Д.Шадриков   Психология   деятельности   и   способности   человека: 
Учебное пособие. - М.; Логос, 1996- 320 с.
8.  Фетискин   Н.П.,   Козлов   В.В.,   Мануйлов   Г.М.   Социально-
психологическая диагностика развития личности и малых групп. – М.: Изд-во Ин-
та Психотерапии, 2002 - C. 360-362

12 ЖЫЛДЫҚ БІЛІМ БЕРУ ЖӘНЕ ЖАҢА МҰҒАЛІМ
Д.С. Рахметова 
№35 ЖББОМ, Павлодар қ.
Жас  ұрпаққа сапалы  білім мен ұлағатты  тәрбие беру, өміріне 
жолдама   алуына   барлық   жағдай   жасау   үшін   білім   беру   ісін 
әлеуметтендірудің маңызы зор. Қазіргі уақытта мектеп реформасына 
көптеген   бір   жақты   өзгерістер   енгізіліп,   мектеп   ісінің   ішкі-сыртқы 
жүйесі түгелімен өзгеріп келе жатқаны белгілі.
Қазақстан   Республикасында   2015   жылға   дейінгі   білім   беруді 
дамыту   тұжырымдамасына   сәйкес   12   жылдық   білім   беру   жүйесіне 
көшужағдайында жас ұрпаққа білім беру ісінде оның жеке даралық 
ерекшеліктеріне мейлінше мән бере отырып, оқушылардың мектепте 
алған білімдері олардың бүкіл өмірлік азығы болатындай етіп білім 
беру,   оны   өмірге   дайындау,   мамандық   таңдауға   бағыттау   мәселесі 
бүгінгі   жаңа   қоғамның   білім   саласындағы   кезек   күттірмейтін 
ауқымды мәселелер қатарында тұр.
12 жылдық білім беруге көшу.
1) Қазақстандық білім жүйесін реформалауды;
2)  шығармашылықпен   дамыған   жеке   тұлғаны   қалыптастыруға 
бағытталған жаңа ұлттық үлгіні жасауды:
3)   жалпыға   арналған   біліммен   «білім   әркімге   өмір   бойы» 
үлгісіне саналы түрде көшуді;
4) әлемдік білім кеңістігіне жедел енуді қамтамасыз етеді.
Бүгінгі күн талабының мектеп реформасына 12 жылдық білім 
беруге көшу мәселелерінің ерекшелігі сол – 12 жылдық білім беру 
орталығы   ғалымдарының   зерттеулері   бойынша   жаңа   қоғамдық 
формациядағы   мектеп   пен   мұғалімдер   алдында   тұрған   негізгі 
мәселелер. «Баланы оқуға қалай үйретеміз?», «Ойлауға қалай үйрету 
керек?», «Қалай өз өмірінің менеджері болуға үйрету керек?» деген 
сұрақтарға жауап табатындай білім нәрін беруге бағытталып отыр.
Жаңа   мазмұндағы   білім   жүйесін   мектеп   өміріне   енгізуде 
мұғалім   педагогикалық,   психологиялық,   философиялық, 
физиологиялық   және   т.б.   ғылым   салаларының   тиімді   зерттеу 
нәтижелері   мен   әлемдік   озық   тәжірибелердің   алдыңғы   қатарлы 
идеяларын   басшылыққа   алады.   Жаңа   кезеңдегі   мұғалімнің 
шығармашылық іс-әрекетінің мазмұны зерттеушілік қызметтен, жеке 
ізденістерден,   оқушымен,   ата-анамен   тығыз   ынтымақтастықтан 
тұрады.

Жеке   тұлға   қабілеттеріне   бағытталған   оқыту   процесі   әр 
педагогтің   өзіне,   өз   ісіне   және   өзге   деген   жауапкершілігі   артып, 
оқушымен   қарым-қатынасын   берік   сенімге   негіздегенде   ғана   игі 
нәтижесін байқатуы мүмкін.
А.К. Марковтың   пікірі   бойынша   мұғалімнің   кәсіптік 
зерттеушілік   позициясы   өз   кәсібін   шығармашылық   деңгейде   жетік 
меңгерген кезде ғана айқындала түседі.
12   жылыдқ   білім   беру   жүйесіне   көшу   тұсында   мұғалімнің 
кәсіптік   жетілуі   мен   дамуы   тұрғысында   көп   мәселелер 
қалыптастырылуы   қалыпты   жағдай.   Өйткені,   Ы. Алтынсариннің 
«Мұғалім   –   мектептің   жүрегі»,   –   деп   айтқанындай,   барлық   күш 
мұғалімге түседі.
Ойы жүйрік, ақылы жетік, бәсекеге қабілетті, өзгерістерге бейім 
жеке тұлғаны тек қана жаңа тұрпатты педагог қалыптастыра алады. 
Ахмет Байтұрсынов «Жақсы  мұғалім мектепке жан кіргізеді» деген 
ғой.
Қызылорда   қаласындағы   №6   орта   мектебін   жаңа   құрылым 
мектебі деп, ал ұстаздарын жаңа құрылым мектебінің мұғалімдері деп 
атауға болады. Себебі 2003-2004 оқу жылынан бастап бұл мектеп 12 
жылдық оқыту экспериментін алғашқы бастап кеткен білім ордасы.
№6   орта   мектеп   мұғалімдері   –   зерттеушілік-шығармашылық 
талаптарын   толық   меңгерген,   баланың   жеке   тұлға   болып 
қалыптасуына өз үлесін қосатын, баланы өздігінен өмірге жетелейтін, 
ақыл-кеңес бере алатын жаңашыл педагогтер.
Шығармашылықпен   жұмыс   жүргізетін   мұғалімдердің   іс-
тәжірибесін   зерттеу   мақсатында   эксперименттік   сынып 
мұғалімдерінің іс-тәжірибелерінен материалдар жинақтап, сараптама 
жасалып тұрады.
Республикалық
 
ғылыми-практикалық
 
орталықтың 
ұйымдастыруымен өткізілетін оқулар мен семинарларға эксперимент 
сыныптарының мұғалімдері үнемі қатысып отырады.
Үстіміздегі   жылдыңғ   қыркүйек   айында   Қызылордада   «12 
жылдық білім беру жағдайы, проблемалары, болашағы» тақырыбында 
өткен   өңірлік   семинар-кеңестің   біздің   мектеп   экспериментатор 
мұғалімдеріне берері мол болды.
Экспериментатор   мұғалімдер   Науша   Тұрманова,   Ғазиза 
Алмасбаева,   Алма   Сұлтанова,   Қайыркүл   Пірназаровалар   кездескен 
қиыншылықтарға   мойымай,   күнделікті   сабақтарын   өз   деңгейінде 
өткізумен қатар, 6 жастан қабылдаған бүлдіршіндерін «жеке тұлға» 
етіп қалыптастыру үшін күш-жігерлерін аямай еңбек етуде.

Олар өз біліктіктерін Қызылорда,  Алматы, Көкшетау, Ақтөбе, 
Астана   қалаларында   көтеріп,   өңірлік,   облыстық,   қалалық   семинар-
кеңестерге өз тәжірибелерін ортаға салудан еш жалыққан емес.
– жан-жақты дамыған; 
– өзіндік көзқарасы қалыптасқан;
– ой-өрісі кең;
– өз ой-пікірін еркін жеткізе алатын;
– шығармашыл;
– белсенді;
– терең білімді;
– кәсіби сауатты, дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру жолында 
№6 орта мектептің жаңа тұрпатты ұстаздар ұжымы аянбай тер төгіп 
еңбек   етуі   арқасында   үлкен   жетістіктер   мен   шығармашылық 
табыстарға жетеді деп сенеміз.
Біздің қоғамда білім беру мәселесі бірінші орында болып, сол 
арқылы   жас   ұрпақты   тәбиелеуге   болады   деген   түснік   қалыптасып 
қалды да, тәрбие мәселесі соңғы жылдарда әлеуметтік-экономикалық 
қыспақтардың   салдарынан   кенжелеп,   тіпті   соған   селқостық   таныту 
белең   алды.   Елбасы   Н.Ә. Назарбаев   мұғалімдердің   Республикалық 
съезінде   атап   көрсеткендей,   оқыту   мен   тәрбиелеудің   бір-бірінен 
ажырап   қалуы,   тәрбиенің   оқытуға   қосымша   шара   деңгейіне   дейін 
төмендеп кетуі жастар арасындағы мұратсыздық пен кері кетушілікті 
(жетіспеушілікті) қалыптастыруды жаңа білім беру жүйесі қолға алып 
отыр. 
Жалпы   12   жылдық   мектептің   мақсаты:   жедел   дамып   келе 
жатқан ортада өмір сүруге қабілетті, өзін-өзі дамытуға, өз ойын еркін 
айта білуге, өз қалаулары мен қоғам талабына сай, өзін көрсете білетін 
жоғары білімді, ұлттық тілді, тарихты жетік меңгерген, отандық және 
әлемдік   мәдениеті   бойында   қалыптастырған   ,   бәсекеге   қабілетті, 
шығармашылығы дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру болып отыр. 
Осы мақсаттан төмендегі міндеттер туындайды:
−
тәрбиелеу және дамыту іс-әрекетін ұйымдастыру;
−
құзыреттіліктерді қалыптастыру және дамыту;
−
оқушы   жеке   тұлғаныңқалыптасуына   көмектесу,   оның   ішкі 
мүмкіншілігі,   бейімділігі,   мақсат-мүдделері   мен   шығармашылық 
қабілеттерінің байқалуы мен қалыптасуына жағдай жасау.
Бұл мақсат-міндеттерді іске асыру үшін тәрбие жүйесі тұлғаны 
әлеуметтендіру   идеяларын   іске   асыра   отырып,   оқытудың   жаңа 
әдістерін   (технологиясын):   жеке   тұлғалық   қасиеттерге   бағытталған 
оқытуды,   зерттеу,   жобалау   әдістерін,   денсаулық   сақтаушы   әдісін 
қолдана   отырып   тәрбие   жұмысын   ұйымдастыруы   қажет.   Осы 

әдістерді,   яғни   технологияларды   іске   асыру   нәтижесінде   жаңа 
мектептің   түлек   тұлғасында   мынадай   жетістіктер   қалыптасатын 
болады:
•
оқушының   жеке   тұлғалық   қасиеттері   қалыптасады,   оның 
қазіргі заманға, қоғамға бейімделу мүмкіндіктері артады;
•
балалардың бойында салауатты өмір салты қалыптасады;
•
жеке   ерекшеліктері   ескерілген   оқу-тәрбие   беру   нәтижелері 
түріндегі құзыреттіліктер жиынтығын игереді;
•
ұлттық   тілді,   тарихты,   отандық   және   әлемдік   мәдениетті 
жетік біледі;
•
баланың жалпы және арнайы қабілеттері қалыптасады; 
•
бойында   қалыптастырған   білім-біліктерді   өмірде   орынды 
қолдана алады;
•
өзін-өзі дамыту, өзін-өзі көрсету мүмкіндіктері жетіледі, т.б.
12 жылдық білім беру жүйесіндегі тәрбие берудің ерекшелігі – 
тек өз халқының ұлттық мәдениетінің негізінде ғана шектеліп қоймай, 
жалпы   адамзаттық   және   өркениетті   дамыған   мемлекеттердің   озық 
жетістіктерін,   мәдениетін   т.б.   адамгершілік   құндылықтарын   игеру 
арқылы   тұлғаның   жан-жақтылығын   тәрбиелеу.   Әрине,   айтылған 
мақсатқа   жету   үшін,   мектеп   ұжымы   (пән   мұғалімдері,   мектеп 
басшылары,   сынып   жетекшілері,   медбике,   психолог,   т.б.)   оны   іске 
асыру   үшін   ортақ   іс-әрекетке   белсенді   кіріскен   кезде   ғана   үлкен 
нәтижеге жетуге болады.
Тәрбие мен білім беру адамның қоғамдық қажетті білім, білік, 
дағдылардың белгілі бір жиынтығын игерген, оның қоғам өмірі мен 
еңбегіне   дайындығын,   осы   қоғамдағы   нормалар   мен   мінез-құлық 
ережелерін сақтауын, адамдармен қарым-қатынасын, оның әлеуметтік 
ортамен арақатынасын қарастырады.
Айырықша   назар   аударатын   мәселе   –   мұғалімнің   ақпараттық 
құзыреттілігі.   Ақпараттық   қарым-қатынас   технологиясын   игеру   әр 
кадрдан талап етіледі. Ақпараттық ресурс – ақпарат көһзін алу үшін 
династиялық   оқыту,   мультимедиалық,   электрондық   проблемаларды 
меңгеру   қажеттігі   туындап   отыр.   Әсіресе,   әрбір   ұстаз,   өзінің 
электрондық әдістемелік жүйесін құруға ұмтылуы тиіс.
Қазіргі   таңда   12   жылдық   оқытуға   көшу   аясындағы   ең   өзекті 
мәселелердің бірі – бастауыш сынып мұғалімдерін даярлау және қайта 
даярлау   мәселесі   екені   сөзсіз.   Себебі,   жаңа   формация   мұғалімі 
«дайын»   білім   көзі   ғана   болмай,   керісінше,   кіші   мектеп 
оқушыларының   танымдық   іс-әрекетінің   ұқйымдастырушы   және 
үйлестіруші   бола   білу,   білімнің   құндылық   ретіндегі   және   білімнің 
нәтиже   ретіндегі   сипатынан   терең   мән   бере   білуі,   нәтижеге 

бағдарланған   білім   сапасын   арттыруда   жаңаша   жолдар   мен   әдістер 
табуға дағдыланған маман болуы қажет.
Ал   оқушының   танымдық,   шығармашылық   қабілетінің   ресурс 
ретінде дамытылуы үшін мұғалімнің өзі де шығармашылық жұмыспен 
айналысуы тиіс.
Білім беруді жаңарту – үнемі алға қарай ұмтылу мен дамыту 
үдерісі,   бұл   білім   берде   кезең-кезеңмен   өтетін   және   алынған 
нәтижелерге сәйкес түзету енгізіліп, талданатын өзгерістер. Сонымен 
қатар   білім   беруді   жаңарту   үрдісі   –   салт-дәстүрді,   мәдени   мұраны, 
жалпы ұлттық құндылықтарды көздің қарашығындай сақтауды талап 
ететін тұрақты жүйелерден тұрады.
Сондықтан   да   12   жылдық   оқытуға   біртіндеп   көшуді   жүзеге 
асыру – оның қажеттілігі мен тиімділігін әр педагогтің, әр ата-ананың 
саналы   түрде   түсінуін,   қабылдауы   мен   оған   белсенді   түрде 
араласуына   мүмкіндік   беруді,   асқан   ұқыптылық   пен   сезімталдықты 
қажет ететін үдеріс.
Бүгінгі таңдағы еліміздің білім ұйымдарының басты міндеті – 
баланың   денсаулығына   жағымды   ықпал   етуді   көздейтін   білім   беру 
ортасын құру. Әлемдік білім кеңістігімен бірігу, біздің білім нәтижесі 
көрсететін   аттестаттарымыздың   шет   мемлекеттерінің   мойындауы   – 
Қазақстанның білім жүйесінің ең маңызды мүдделерінің бірі.
12 жылдық мектетің басты ерекшелігі:
– ұлттық құндылықтарды баланың бойына сіңіру арқылы оның 
жан-жақты дамуына,
– өз пікірі мен ойын ашық жеткізуіне, 
−
әр   адамға   табиғатынан   берілген   шығармашылық   әлеуетін 
толық іске асыруына ықпал ететін, өзін-өзі айқындауға саналы түрде 
дайын   болуға,   қоғамның   экономикалық,   мәдени,   саяси   өміріне 
белсенді араласуға мүмкіндік беретін психологиялық-педагогикалық 
институттың қалыптасуында болып отыр.
12   жылдық   жалпы   білім   беруге   көшу   Қазақстандық   білім 
жүйесін   реформалауды,   шығармашылықпен   дамыған   жеке   тұлғаны 
қалыптастыруға бағытталған жаңа ұлттық үлгіні жасауды, « Жалпыға 
арналған біліммен» «Білім әркімге өмір бойы» үлгісіне сапалы түрде 
көшуді және әлемдік білім кеңістігіне жедел енуді қамтамасыз етеді.
12   жылдық   эксперимент   сыныптарына   оқушылар   ата-аналар 
келісімімен   6   жастан   қабылданады.   6   жасар   балаларды   оқыту 
барысында басты назар – балалардың денсаулықтарын сақтау, даму 
ерекшеліктерін   есепке   алу.   Облыстық   кадрлар   біліктілігін   арттыру 
институты   тарапынан   эксперимент   жүргізуші   мұғалімдерге   оқу 
курстары   барысында,   семинар   кеңестер   өткізу   және   мұғалімдердің 

сабақтарына   ену   арқылы   олардың   бойындағы   педагогикалық 
қабілеттерін   тәрбиелеу   және   дамыту   басты   мақсатта   болып   отыр. 
Алты жасар балаларды эксперименттік сыныптарға орталық ұсынған 
дайындық   диагностикасы   бойынша   медициналық   комиссия 
қабылдайды. Бұл балалардың мектепке дайындық деңгейін талдауға 
мүмкіндік береді.
Қазақстан   Республикасының   Конституциясының   29-бабында 
«Қазақстан   Республикасының   азаматтары   денсаулығын   сақтауға 
құқығы бар» деп көрсетсе, «Қазақстан – 2030» бағдарламасында жас 
ұрпақтарға толыққанды денсаулығын қалыптастыру міндеті қойылған. 
Сондықтан   12   жылдық   эксперимент   сыныбында   басты   назар 
денсаулыққа аударылады.
Сондықтан   да   12   жылдық   білім   беру   жүйесінде   әр   мұғалім 
мынадай сілтемелерді жадында сақтауы қажет.
1)   12   жылдық   оқытудың   басымдылығы   оқыту   уақытының 
ұзартылуыда ғана емес оның құрылымының, оқу-тәрбие жүйесі мен 
мазмұнының,   әдістері   мен   өзгерістерінің   баланың,   мектептің   және 
қоғамның жақсарту жағдайын жүзеге асыруға бағытталуында екенін;
2)   12   жылдық   оқытудың   жаңа   әдістерін   білу   және   орынды 
қолдану шеберлігін білу;
3) бала мектеп үшін емес, мектеп бала үшін істейтіндігін;
4) баға құнды емес, бала құнды екенін;
5) әр сабақтың мақсаты – баланың басқаға ұқсамайтын тұлғалық 
қасиетін аша білуін;
6) баланың ықыласын, шығармашылық қабілетін оята білу.
Қорыта   айтқанда   бүгінгі   қоғамдағы   өзгерістер   –   ұрпақ 
тәрбиесіне   деген   көзқарас.   Елбасымыз   Н.Ә.Назарбаев:   «Сіздер   мен 
біздер   тек   болашақ   буынды   ғана   емес,   жалпы   адамзаттық   қадір-
қасиеттердің  мән-маңызын  түсінетін  жаны да,  тәні  де  таза,  білімді, 
жан-жақты   мәдениетті,   патриот-азаматтар   болуын   тәрбиелеуге 
міндеттіміз»,   –   деп   атап   айтты.   Ендеше   осындай   ұлы   істе   жеке 
тұлғаның жан-жақты өсуіне бір кісідей ат салысайық. 
Әдебиет
1.   Бейсенбаева   А.А.,   Қалиева   С.Ш.,   Иванова   Н.Д.,   Байдельдинова   Г.К. 
Педагогика. - Алматы, 2003
2. Подласый И.П. Педагогика - М., 1996 ж.
3. Қазақстан Республикасының мемелекеттік жалпыға міндетті 12 жылдық 
білім беру стандарты. - Астана – 2006 ж.

12 ЖЫЛДЫҚ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНЕ КӨШУ 
ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ПЕДАГОГТІҢ КӘСІБИ 
ҚҰЗЫРЛЫЛЫҚ МОДЕЛІ
М. Ханафия 
№ 35 ЖББОМ, Павлодар қ.
12   жылдық   білім   беру   жүйесіндегі  педагогтің   кәсіби 
құзіреттілігінің теориялық негізін айқындап алу үшін, осы терминнің 
дербес анықтамасын келтірейік: «Кәсіби құзіреттілік жеке тұлғаның 
кәсіби іс-әрекетті атқаруға теориялық және практикалық әзірлігі мен 
қабілеттілігінің   бірлігі».   Яғни,   педагогтің   құзырлылығы   –   жеке 
тұлғаның   білімі   мен   тәжірибесін   нақты   бір   жағдайда   қолдана   білу 
іскерлігімен байланысты тұлға қасиетін білдіретін ұғым деуге болады.
Кең зерттеушілер «біліктілік» ұғымын «құзіреттілік» ұғымымен 
нақтылайды. Алайда, осы екі ұғымды салыстыра отырып, «құзіреттілік» 
ұғымының   мағынасы   кең   екенін   аңғаруға   болады.   «Себебі,   оған 
біліктілікті   сипаттайтын   таза   кәсіби   біліммен   және   іскерлікпен   қоса, 
топта,   әлеуметтік   ортада   жұмыс   істеуге   ынталылық,   ынтымақтастық, 
қабілеттілік, коммуникативтік қабілет, оқу, бағалау, логикалық ойлау, 
ақпаратты алу және пайдалану, т.б. іскерліктер жатады».
Кәсіби   құзіреттілік   мәселесін   зерттеген   ғалымдардың   ой-
тұжырымдарынтерең   талдай   отырып,   12   жылыдық   білім   беру 
жағдайындағы  педагогтің   құзіреттілігін   мынадай   үш   аспектімен 
бірдей кешенді сипатталуы тиіс деген ойдамыз:
1) мәндік аспект, яғни  ахуалды жете  түсіну, оны ұғыну  және 
оған деген қарым-қатынас: бұл жағдайда 12 жылдық оқытуға көшу 
маңызын, теориялық негізін, өткір мәселелерді үғыну;
2)   проблемалық-практикалық   аспект:   бұл   –   осы   жағдайда 
педагогтің алдына мақсат, міндет нормаларын қойып және орындау 
жолдарын анықтауды сипаттайды;
3)   коммуникативтік   аспект:   бұл   –   педагогтің   осы   үрдіске, 
ахуалға қатысын және өзара ықпал жасауын қамтамасыз етеді.
Жоғарыда айтылған анықтамалар мен пікірлерді талдай отырып, 
12   жылдық   білім   беру   жүйесіндегі   мұғалім   құзіреттілігі   жансыз 
жаттанды білім түрінде емес, педагогтің жеке тұлға ретінде танымға, 
ойлауға   қатысын,   әрекетке,   белгілі   бір   мәселелерді   ұсынып,   шешім 
жасауға,   оның   барысы   мен   нәтижелерін   талдауға,   ұтымды   түрде 
ескертулер   мен   түзетулер   енгізіп   отыруға   деген   іскерлігінің 
белсенділігінен   көрінеді.   Демек,   еңбектің   басты   нысаны   (пәні) 
бойынша   педагогтік   кәсіп   –   адамтанушылық   типіне   жататынын,   ал 

кәсіби   іс-әрекетінің   негізгі   зерттеушілік   бағыт   екенін   терең 
ұғынуымыз қажет.
Ендеше, 12 жылдық білім беруге көшуде педагогтің ең басты 
міндеті   –   6   жастан   бастап   мектеп   табалдырығын   аттаған 
бүлдіршіндердің даму деңгейі мен әлеуметтік жағдайын зерттеу, оқу-
тәрбие   үрдісінің   нәтижелеріне   мониторинг   жасап   отыру. 
Педагогикалық   мониторинг   объектісі   –   оқушы,   мұғалім   және   білім 
беру   үрдісі   болуы   мүмкін.   Әрине,   педагог   психологпен   бірлесе 
отырып,  кешенді мониторинг  жүргізіп,  педагогикалық  жүйе  әрекеті 
туралы ақпарлар жинап, соған сәйкес жұмыс жоспарын белгілейді. 
12   жылдық   білім   беру   жағдайында   «Оқушы   тек   білім   алушы 
ғана   ма?»   деген   сұрақ   туындайды.   Оқушы   –   ізденуші,   зерттеуші, 
басқарушы, ұйымдастырушы, кеңесші, үйлестіруші дербес тұлға. Осы 
көзқарас   тұрғысынан   келе,   12   жылдық   мектепте   құзіреттілік   тәсіл 
жаңа тәсіл болып табылады. Бізге белгілі, құзіреттілік тәсіл негізінде 
оқытуда   алғашқы   кезекке   оқушыны   біліммен   қаруландыруды   емес, 
проблеманы шеше білуге үйретуді шығарады. 
12   жылдық   білім   берудің   мақсаты:   өзінің   және   қоғамның 
мүддесіне   өзін-өзі   белсенді   етуге   дайын,   өзгермелі   даму   үстіндегі 
ортада   өмір   сүруге   бейім,   бәсекеге   қабілетті   және   құзіретті, 
шығармашыл,   білімді   тұлғаны   дамыту   және   қалыптастыру.   Қазіргі 
өскелең   талап   бойынша   әрбір   оқу   пәні   бойынша   білім,   білік   және 
дағдыны   ғана   игеру   оқушы   құзіреттілігі   үшін   жеткіліксіз   болып 
табылады.   Құзіреттілік   –   оқу   нәтижесінде   өзгермелі   жағдайда 
меңгерген білім, дағдыны тәжірибеде қолдана алу, проблеманы шеше 
білу,   оқушылар   дайындығы   сапасының   құрылымдық   сипатын 
анықтайтын жаңа сапа.
Сонымен   12   жылдық   орта   білім   беру   тұжырымдамасында   12 
жылдық   орта   білім   берудің   негізгі   күтілетін   нәтижелері   ретінде 
мектеп түлегінің негізгі құзырлылығы төмендегіше анықталып отыр:
1.   Құндылықты   –   бағдарлы   құзыреттілік   –   жасампаз   қоғам 
өмірінде өз рөлін таба білу біліктілігі, азаматтық белсенділік, саяси 
жүйені түсіну, ең бастысы – өз Отанының патриоты болу.
2.   Мәденинеттанымдылық   құзіреттілік   –   рухани   келісім   мен 
толеранттылық идеяларына бейім болу. Өз халқының мәдениеті мен 
әлемнің   мәдени   көптүрлілігін   түсіну,   бағалау;   жалпы   адамзаттық 
мәдениет жетістіктері мен этномәдениеттік құбылыстарды тани білу.
3.   Оқу-танымдық   құзіреттілік-оқушының   зерттеу   әрекеті   мен 
өзіндік   оқу-танымдық   процесін   қамтамасыз   ететін   кешенді 
құзырлылық.   Әлемнің   ғылыми   бағытын   ізденушілік   –   зерттеушілік 
әрекет арқылы игеру.

4. Коммуникативті құзыреттілік – адамдармен өзара әрекет пен 
қарым-қатынас   тәсілдерін   білу,   түрлі   әлеуметтік   топтарда   жұмыс 
істеу.
5.   Ақпараттық-технологиялық   құзыреттілік   өз   бетінше   іздей 
білу,   талдау,   таңдай   білу,   өзгерте   білу,   ақпараттық   технологияны 
игеру, интерпретациялау.
6.   Әлеуметтік   еңбек   құзыреттілік   –   отбасылық,   еңбек, 
экономикалық,   саяси,   қоғамдық   қатынастар   саласындағы   белсенді 
қоғамдық   азаматтық   тәжірибе   мен   білімге   ие   болу.   Әлеуметтік-
қоғамдық жағдайларға нақты талдау жасап, шешім қабылдай білу.
7.   Тұлғалық   өзін-өзі   дамыту   құзыреттілік   қызметін   өзіндік 
қадір-қасиет   сезімімен   ұйымдастыра   білу,   өзінің   өмірі   мен   ісіне 
жауапты қарау, өз мүмкіндігін нақты перспективалық жоспарлаумен 
салыстыра білу.
Осындай мектеп түлегін дайындау үшін, 12 жылдық мектептің 
педагогі   жоғары   деңгейде   қалыптастырудың   бірнеше   құзіреттілігін 
игеруге міндетті. 
«Арнайы   құзыреттілік   –   өзінің   кәсіби   қызметпен   жоғары 
деңгейде айналысатын және өзінің кәсіби дамуын одан әрі жобалай 
білетін қабілет. 
Әлеуметтік   құзыреттілік   –   бірлескен   кәсіптік   қызметпен 
шұғылдану   (ұжым,   топпен)   қабілеті,   қызмет   ету,   кәсіби   қарым-
қатынас тәсілдерін қолдана білу.
Білім беру құзыреттілігі – білім беру қызметінде кәсіби білімді, 
білік   пен   дағдыны,   мақсат   қоюшылықты   игеруге   деген 
қызығушылығы   және   білім   беру   қызметінде   субъектілік   пен 
креативтіліктің дамуына ынталылық, педагогикалық және әлеуметтік 
психологияның негіздерін қолдана білу іскерлігі».
Айрықша   назар   аударатын   мәселе   –   мұғалімнің   ақпараттық 
құзыреттілігі.   Ақпараттық   қарым-қатынас   технологиясын   игеру   әр 
кадрдан балап етіледі. Ақпараттық ресурс – ақпарат көзін алу үшін 
династиялық   оқыту,   мультимедиалық,   электрондық   проблемаларды 
меңгеру   қажеттігі   туындап   отыр.   Әсіресе,   әрбір   ұстаз,   өзінің 
электрондық әдістемелік жүйесін құруға ұмтылуы тиіс. 
Қазіргі   таңда   12   жылдық   оқытуға   көшу   аясындағы   ең   өзекті 
мәселелердің бірі – бастауыш сынып мұғалімдерін даярлау және қайта 
даярлау   мәселесі   екені   сөзсіз.   Себебі,   жаңа   формация   мұғалімі 
«дайын»   білім   көзі   ғана   болмай,   керісінше,   кіші   мектеп 
оқушыларының   танымдық   іс-әрекетінің   ұйымдастырушысы   және 
үйлестірушісі бола білуі, білімнің құндылық ретіндегі және білімнің 
нәтиже   ретіндегі   сипатынан   терең   мән   бере   білуі,   нәтижеге 

бағдарланған   білім   сапасын   арттыруда   жаңаша   жолдар   мен   әдістер 
табуға дағдыланған маман болуы қажет.
Ал   оқушының   танымдық,   шығармашылық   қабілетінің   ресурс 
ретінде дамытылуы үшін мұғалімнің өзі де шығармашылық жұмыспен 
айналысуы тиіс.
Ұлы   ағартушы   А.Байтұрсынов   «Бала   оқытуды   жақсы   білейін 
деген   адам   әуелі   балаларға   үйрететін   нәрселерін   өзі   жақсы   білуі 
керек», – деген тұжырымында «Шығармашыл мұғалім шығармашыл 
шәкірт   дайындайды»   деген   ой   айқын   аңғарылады.   12   жылдық 
мектептің ұстазы өскелең өмір талабына сәйкес зерттеу жұмысының 
тақырыптарын таңдап алып, сол проблеманы ғылыми тұрғыда терең 
талдап, мынадай логикалық құрылымын айқындап алған жөн:
1.   Зерттеу   проблемасы,   өзекті   мәселені   табу,   оның   өзектігін 
дәлелдеу.
2. Зерттеу мақсаты мен міндеттерін айқындау.
3.   Тақырыпқа   сәйкес   арнайы   әдістемелік-педагогикалық 
әдебиеттерді зерттеу, проблеманың ғылыми-теориялық негізін ашу.
4. Зерттеу әдіс-амалдарын құру.
5. Болжамдар ұсыну.
6. Педагогикалық тәжірибе жасау.
7. Тәжірибе нәтижелерін теориялық салыстыру.
8. Нәтижелерді қорытындылау.
9. Жүргізген зерттеу нәтижелерін тәжірибеге енгізу. Әдістемелік 
нұсқау әзірлеу.
Бүгінгі   таңда   зерттеушілік   ізденіс   –   белгілі   бір   ғылым 
саласындағы мамандар айналысатын әрекет емес, бұл әрбір педагогтің 
ажырамас   сапалық   қасиеті   ретінде   сипатталады.   Зерттеушілік   жаңа 
заман, жаңа формация мұғалімнің жүріс-тұрыс стиліне айналуы тиіс.
Осы   орайда   «Бастауыш   сыныпоқушысының   жазбаша   тілін 
дамыту» атты ғылыми-зерттеу жұмысы аясында тәжірибеге енгізген 
тиімді әдістерді қолдану жолдарын түсіндіре өткенді жөн көрдік.
Дамыта   оқыту  қағидасына  сәйкес  мұғалім  әдісінің  оқушының 
оқу   әрекетіне   айналуы   қажеттігін   ескерсек,   баланың   жазу   үстіндегі 
ішкі   ойлауын   (сөйлеуін)   жетілдіруге   әсер   ететін   әдістің   бірі   – 
семиотикалық әдіс болып табылады. Баланың мәдени дамуында күрт 
өзгерістер   жасайтын   белгілер   мен   символдардың   ерекше   жүйесін 
қарастырған   психолог,   ғалым   Л.С.Выготский   жазба   тілді   дамыту, 
баланың   сөйлеу   машығын   жетілдіру   жөнінде   «Жазба   тілдің   даму 
тарихы»   деп   аталатын   еңбегінде   ең   тиімді   әдіс-белгілер   жүйесін 
қолданып   үйретуді   ұсынады.   Л.С.Выготскийдің   бұл   әдісін 
«семиотикалық әдіс» деп атадық.
«Семиотика» грек тілінен аударғанда  «белгі»  деген  мағынаны 
білдіреді. Бастауыш сыныпта семиотикалық әдісті қолдану барысында 

мынадай   қорытындыға   келдік.   Белгілердің   бұл   күрделі   жүйесін 
меңгеру   жасанды   жаттау,   жай   дыбыстау   жолымен   (әдісімен) 
механикалық түрде іске асатын нәрсе емес. Бізге анық нәрсе: белгілер 
операциясы,   яғни  семиотикалық  әдіс   арқылы  мазмұндау   –  баланың 
мәдени дамуының, оның жоғары жүйке қызметінің дамуының өнімі.
Мұғалім   бұл   сабақта   балаға   мынадай   жаңалықты   ашуға 
мүмкіндік   берді:   тек   затты   ғана   емес,   сонымен   бірге   сөйлеуді   де 
бейнелеуге болады екен.
Семиотикалық   әдісті,   әсіресе,   көлемі   ұзақ   мәтінді 
шығармашылықпен   қысқартып,   ықшамдап,   жазбаша   мазмұндауға 
үйрету кезінде қолдану өте тиімді. Себебі, бастауыш сынып оқушысы 
мәтінді қысқарту барысында ой жүйесін бұзып алып, содан әңгіме өз 
идеясын  жоғалтып  алуы мүмкін. Ал, мазмұндама жазуға  дайындық 
кезеңінде   семиотикалық   әдіс   арқылы   графикалық   жазу   бойынша 
шығарманың логикалық ой жүйесін айқындап алуға мүмкіндік зор.
Зерттеушілік   ізденіс   баланың   табиғи   қасиеті   екенін   ескере 
отырып, оқушыны 1-сыныптан бастап зерттеушілік әрекетке баулу – 
педаготың   құзырындағы   міндет.   Ал   бастауыш   сынып   оқушысы 
қандай зерттеу жүргізуі мүмкін?
Белгілі   бір   тақырыпқа   сәйкес   зерттеу   процесінде   құрылған 
тақырыптық   портфолио,   оқушының   тұлғалық   даму   динамикасын 
көрсететін   портфолио   жинақтау   арқылы   мұғалім   оқушының 
шығармашылық,   әлеуметтік,   коммуникативтік   қызмет   нәтижелерін 
ескере   отырып,   баланың   жеке   құзыреттілігін   айқындауға   мүмкіндік 
алады.
Оқушылардың   зерттеушлік   ізденіс   нәтижесі   туралы   сөз 
қозғағанда,   мұғалім   мына   маңызды   жайтты   ұғып   алу   қажет:   бұл 
жұмыстың барлық кезеңдерінде біздің күтетін ең маңызды нәтижеміз – 
оқушының   шығармашылық   қабілетінің   дамуы,   баланың   жаңа   білім, 
дағдыларды   игеруі,   зерттеушілік   әрекет   дағдыларын   меңгеруі   және 
ақпарды өңдей білуі. Яғни, ең маңыздысы – педагогикалық нәтиже. Ал 
екінші нәтиже – оқушының өзі ойлап тапқан шығармашылық өнімі – 
макет, жоба, есеп, идея, т.б.
12 жылдық білім беру жүйесінің ерекшелігі – 6 жастағы балаларды 
мектеп өміріне тарту. Ал бастауыш мектепте оқушының жас ерекшелігін 
ескере   отырып,   оның   жеке   тұлғалық   еркіндігін   дамыту   концепциясы 
баланы   тұлға   ретінде   қалыптастырудың   ең   тиімді   механизмі   ретінде 
сипатталады.   Ал   жеке   тұлғаның   еркіндігі   оқу   әрекеті   жағдайында 
субъектілер   қарым-қатынасын   жүзеге   асыру   арқылы   орындалады. 
Психологтер   мен   педагогтер   оқушыларды   шағын   топтарға   бөлудің 
психотерапиялық   мүмкіндігін   зор   екенін   айрықша   атайды.   Себебі, 
микротоп   оқушыға   өз   іс-әрекетінің   мақсатын   айқындауға,   шешім 

қабылдауға, білімді таңдау дербестігіне, проблеманы өз бетінше шешуге 
мүмкіндік береді, еркіндік сезімін туғызады.
Мен   әсіресе,   мұғалімдердің   назарын   топтық   жұмыс   жасауға 
біріктірілетін бала санына аударғым келеді. Ең тиімдісі – оқушыларды 
«эмпирикалық алтылыққа» біріктіру болып табылады. Ғалымдардың 
дәлелдеуінше, мұндай микротоптарда лидерлер белсенділігі аз, тұйық 
балаларға ықпалын аз жүргізеді. Сонымен қатар, алтылық құрылымы 
бойынша жылжымалы болып өзгеруге де ыңғайлы: ситуацияға сәйкес 
екі   үштікке   немесе   үш   жұпқа   бөліне   алады.   Алтылықтың   мұндай 
вариативті нұсқасы бастауыш сынып оқушысының өз ойын неғұрлым 
түрліше   етіп   айтуына   мүмкіндік   туғызады.   Мысалы, 
«Қайырымдылық» мәтінін өткен сабақта оқыту формаларын былайша 
түрлендіруге болады:
Жеке   дара   –   жұптық   –   үштік   –   төрттік   –   бестік 
(консультанттар) – алтылық – ұжымдық
Әрине, білім беруде тиімді нәтижеге жету үшін оқыту әдістері 
мен   құралдарын   іріктеу,   технологияны   таңдау,   оқу   үрдісін   құру   – 
мұғалім құзырындағы іс. Сонымен бірге 12 жылдық білім беруге көшу 
әзірше   эксперимент   жағадайында   болғандықтан,   педагогті 
толғандыратын,   терең   талдауды   қажет   ететін   көкейкесті   мәселенің 
бірі – «12 жылдық жалпы білім беретін мектептің оқулықтары». Олар 
қандай   болу   керек?   Ұрпақ   жанашыры   ретінде   оқулықты   сынақтан 
өткізуге, жетілдіруге әрбір ұстаз атсалысуы тиіс деген ойдамыз.
Сонымен, қорыта айтқанда, 12 жылдық білім беру жағдайында 
педагог   –   бұл   қай   кезде   де,   ең   алдымен,   кәсіби   деңгейі   жоғары, 
интеллектуалдық, шығармашылық әлеуеті мол тұлға. Ол – оқытудың 
жаңа   технологияларын   өмірге   енгізуге   дайын,   оқу-тәрбие   ісіне 
жанашырлық танытатын, қоғамның ең озық бөлігінің бірі. Оқу-тәрбие 
үрдісінің   мазмұнына   және   ұйымдастырылуына   комплексті   тұрғыда 
қарайтын,   зерттеушілік   ыңғайға   бейім,   теория   мен   практика   іс-
әрекетін   біріктіре   білетін,   өмірлік   құндылық   қағидалары   – 
адамгершілік,   ізгілік,   еңбекқорлық,   парасатты   мінез-құлық 
қасиеттерді бойына сіңірген ұстаз. «Білікке сенген заманда – ешкімге 
есе бермедік, Білімге сенер заманда, Қапы қалып жүрмелік» – деген, 
ұлы   көреген   Абылайханның   ой-тұжырымы   қазіргі   уақыттағы 
еліміздің   білім   беру   кеңістігіндегі   көтеріліп   отырған   мәселелерді 
шешуге батыл кірісу қажет екендігіне әкеліп саяды.  
Әдебиет
1.   Кериллов   Л.К.   Педагогические   основы   индивидуализацим   и 
перевоспития подросков. - Алматы, 1994 ж.
2. Подласый И.П. Педагогика - М., 1996 ж.
3. Қазақстан Республикасының мемелекеттік жалпыға міндетті 12 жылдық 
білім беру стандарты. – Астана. – 2006 ж.

К ВОПРОСУ ОБ ОРГАНИЗАЦИИ ПРОФИЛЬНОГО 
ОБУЧЕНИЯ В ШКОЛЕ
К.Г. Исинбаева
ПГПИ, г. Павлодар
Изменения, происходящие в нашем обществе, ведут к тому, что 
в   современной   социальной   жизни   и   деятельности   наиболее 
значимыми   и   востребованными   становятся   следующие   качества: 
инициативность,   креативность,   коммуникативность,   гибкость 
мышления,   диалогичность,   умение   делать   выбор,   умение   поиска 
информации   и   активной   работы   с   нею,   личная   ответственность, 
способность к смене видов деятельности, адаптивность и т.п. 
Одним из эффективных путей решения этих и ряда других проблем 
школьного   образования   является   профильное   обучение
.  
Профильное 
обучение   –   средство   дифференциации   и   индивидуализации   обучения, 
позволяющее за счет изменений в структуре, содержании и организации 
образовательного процесса более полно учитывать интересы, склонности 
и   способности   учащихся,   создавать   условия   для   обучения 
старшеклассников в соответствии с их профессиональными интересами и 
намерениями в отношении продолжения образования. 
Переход   к   профильному   обучению   преследует   следующие 
основные цели: 
−
обеспечить   углубленное   изучение   отдельных   предметов 
программы полного общего образования;
−
создать   условия   для   существенной   дифференциации 
содержания   обучения   старшеклассников   с   широкими   и   гибкими 
возможностями   построения   школьниками   индивидуальных 
образовательных программ;
−
способствовать   установлению   равного   доступа   к 
полноценному   образованию   разным   категориям   обучающихся   в 
соответствии с их способностями, индивидуальными склонностями и 
потребностями;
−
расширить возможности социализации учащихся, обеспечить 
преемственность  между   общим  и профессиональным  образованием, 
более   эффективно   подготовить   выпускников   школы   к   освоению 
программ высшего профессионального образования.
Важнейшим вопросом организации профильного обучения является 
определение структуры и направлений профилизации, а также модели 
организации профильного обучения. При этом следует учитывать, с одной 
стороны, стремление наиболее полно учесть индивидуальные интересы, 
способности,   склонности   старшеклассников   (это   ведет   к   созданию 

большого   числа   различных   профилей),   с   другой   –   ряд   факторов, 
сдерживающих   процессы     дифференциации   образования:   проведение 
единого национального тестирования  (ЕНТ), обеспечение  профильного 
обучения соответствующими  педагогическими кадрами и др.
Модель   общеобразовательного   учреждения   с   профильным 
обучением   на   старшей   ступени   предусматривает   возможность 
разнообразных   комбинаций   учебных   предметов,   что   и   будет 
обеспечивать   гибкую   систему   профильного   обучения.   Эта   система 
должна   включать   в   себя   следующие   типы   учебных   предметов: 
базовые общеобразовательные, профильные и элективные.
Новые   требования   к   учителю   в   условиях   перехода   к 
профильному   обучению   делают   актуальным   вопрос   о   его 
профессиональной   компетентности,   наполняя   содержание   этого 
понятия   дополнительными   характеристиками   и   новыми 
педагогическими   умениями.   Какими   же   дополнительными 
профессиональными умениями должен владеть учитель для успешной 
реализации профильного обучения? 
Теоретическая готовность предполагает: 
−
умение составлять рабочие учебные программы по предмету 
на базовом и профильном уровне;
−
разрабатывать программы элективных курсов;
−
разрабатывать индивидуальные образовательные программы
−
строить   логику   преподавания   предмета,   исходящую   из 
потребностей и возможностей учащихся конкретного профиля обучения
−
прогнозировать   трудности,   определять   причины   и   пути   их 
исправления;
−
проектировать образовательный  процесс, направленный  на: 
1)   максимальную   индивидуализацию   обучения,   2)   усиление 
творческого,   самостоятельного   начала   в   деятельности   учеников   на 
уроке, 3) развитие исследовательской деятельности обучающихся;
−
адекватно   оценивать   результаты   своей   профессиональной 
деятельности с учетом условий их получения.
Практическая готовность предполагает: 
−
использование   разнообразных   видов   и   форм   организации 
деятельности старшеклассников в учебном процессе (рост удельного 
веса   проектных,   исследовательских,   индивидуальных   и   групповых 
форм деятельности, введение социальной практики);
−
стимулирование   самостоятельной   работы   с   различными 
источниками информации и базами данных; 
−
использование   в   учебном   процессе   возможности 
информационных технологий для открытого образования;

−
дифференцирование   учебной   среды:   классно-кабинетное 
пространство, лаборатории, сфера самостоятельной работы
−
обеспечивать практическую ориентацию и инструментальную 
направленность   образования   для   формирования   компетентностей 
(интеллектуальной,
 
коммуникативной,
 
познавательной, 
информационной, гражданско-правовой);
−
дополнительно к традиционным формам использовать новые 
виды,   формы,   методы   и   средства   оценки   динамики   продвижения 
учащихся в учебном процессе: рейтинговая оценка, рубежная оценка, 
накопительная оценка;
−
организовывать   совместную   творческую   деятельность, 
направленную на развитие социально значимых качеств личности; 
−
формировать у обучающихся опыт ответственного выбора и 
ответственной деятельности, опыт самоорганизации; 
−
содействовать   профессиональному   самоопределению 
учащихся.
Мотивационная готовность предполагает: 
−
формирование   устойчивой   мотивации   профессионального 
саморазвития;
−
обновление профессиональных знаний и совершенствование 
педагогических умений;
−
перенос полученных знаний в новые условия педагогической 
деятельности;
−
творческое решение педагогических задач.
В функции администрации, учителей, психологов, работающих 
в профильных классах входит:
1. Разработка основных направлений и форм предпрофильной 
подготовки в школе на основе:
−
анализа педагогического потенциала школы – её кадровых, 
методических и материально-технических ресурсов;
−
изучения   образовательных   запросов   детей   и   родителей 
школы посредством анкетирования и собеседований;
−
взаимодействия с другими образовательными учреждениями 
образовательной   сети   для   реализации   образовательных   запросов 
учеников на их базе.
2. Формирование плана и расписания курсов по выбору и других 
мероприятий   предпрофильной   подготовки   (выход   в   иные 
образовательные учреждения местной сети, проведение профильной 
ориентации и др.).

3. Сопровождение
 
предпрофильной
 
подготовки, 
осуществляемой школой:
−
мониторинг учебных результатов школьников на курсах по 
выбору;
−
анализ  динамики  образовательных  запросов  учеников и  их 
готовности к выбору профиля;
−
контроль   школьной   документации   по   предпрофильной 
подготовке;
−
организация консультирования школьников для определения 
оптимального выбора курсов предпрофильной подготовки и будущего 
профиля.
4. Анализ результатов итоговой аттестации девятиклассников. 
5. Организация работы по комплектованию 10-х классов.
6.   Составление   отчётов   по   экспериментальной   работе   (по 
предпрофильной подготовке учеников школы).
Также   необходимо   создать   в   школе   комиссию   по 
предпрофильной подготовке (профильному обучению), с включением в 
ее состав классных руководителей 8-х и 9х классов, преподавателей 
курсов  по  выбору,  школьного  психолога.  Разработать   для  учеников, 
проходящих   предпрофильную   подготовку   зачётный   документ, 
фиксирующий   перечень   курсов   по   выбору,   освоенных   учащимися, 
результаты,   полученные   ими   на   курсах,   а   также   их   участие   в 
олимпиадах, конкурсах и т.п. Эта информация будет учитываться при 
составлении личного «портфолио» ученика. Фиксировать в школьном 
расписании   день,   для   посещения   курсов   по   выбору   и   других 
мероприятий предпрофильной подготовки.
 
Таким   образом,   профильное   обучение   в   настоящее   время 
позволяет   школе   расширить   возможности   поиска   уменьшения 
учебной   нагрузки   учащихся   без   ущерба   для   уровня   образования; 
обеспечить   определенный   уровень   образовательной   подготовки, 
профессиональную   ориентацию   учащихся,   предоставить   каждому 
ученику право выбора профиля обучения, усилить самостоятельность 
работы
 
учащихся;
 
формировать
 
целеустремленную 
предрасположенность к какой-либо профессии. 
Литература
1. Добрецова Н.В. Возможности дополнительного образования детей для 
реализации   профильного   образовании:   учебно-методическое   пособие   для 
учителей. /Под ред. А.П.Тряпицыной. – СПб.: КАРО, 2010.
2. Петунин   О.В.,   Трифонова   Л.В.   Формирование   познавательного 
интереса  школьников в процессе  профильной подготовки по предметам цикла. 
//Вопросы теории №1, 2010 С. 15-18
3. http: www/pmoneu. ru  

СОДЕРЖАНИЕ
Алғы сөз ..............................................................................................
3
Вступительное слово ........................................................................
5
ПРИОРИТЕТЫ ИННОВАЦИОННОГО РАЗВИТИЯ 
ОБРАЗОВАНИЯ РК В УСЛОВИЯХ ПЕРЕХОДА 
НА 12-ЛЕТНЕЕ ОБУЧЕНИЕ
Р. Башарұлы, Ә. Баймаханұлы, Ғ. Уалиев, Г. Алимбекова
Қазақстан республикасының 12 жылдық орта білімін 
орнықтырудың ғылыми-әдістемелік негіздерін жасаудың 
ғылыми амалдары, ұстанымдары мен қағидалары .........................
8
Г.Ж. Бергузинова
Личностно-ориентированное образование в 12-летней школе ......
14
И.Н. Броновицкая
Внутренний мониторинг качества образовательных услуг ...........
19
А.А. Заблоцкая
Психолого-педагогическая готовность детей к школе 
в условиях перехода на 12-летнее образование...............................
25
Д.П. Мучкин, А.Н. Мучкина
Некоторые аспекты контроля качества 12-летнего образования...
31
Л.В. Резник, А.С. Динмухамедова, Е.А. Шестакова
Внедрение здоровьесберегающих технологий 
в дошкольные учреждения образования в связи 
с переходом на 12-летнее обучение...................................................
35
Б.Ғ. Сәрсенбаева, Ж.Қ. Ахметова
12 жылдық білім берудің қажеттілігі ...............................................
40
Г.Б. Таженова
Особенности реализации этнопедагогической деятельности 
в этнокультурном образовательном пространстве 
12-летней школы ................................................................................
44
ОСНОВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ 
ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ УЧРЕЖДЕНИЙ 
ПО ПЕРЕХОДУ НА 12-ЛЕТНЕЕ ОБРАЗОВАНИЕ
Г.И. Абишева
Создание исследовательско-поискового пространства 
коллектива школы-лицея ...................................................................
49

Н.А. Еленич
Коллективные учебные занятия как средство достижения нового 
качества образования  в 12-летней школе ........................................
57
И.Е. Ивонина
О внедрении профильного обучения на старшей ступени школы 
60
И.Е. Ивонина, И.Н. Броновицкая
Организации предпрофильной подготовки 
и профильного обучения учащихся ..................................................
67
Ф.А. Курабаева
Предпрофильная подготовка учащихся в образовательной 
области «Технология» ........................................................................
70
Л.М. Лымарчук
Проектно-исследовательская деятельность в 12-летней школе ....
73
Ж.А. Мүтәліпова
12 жылдық білімге көшудің білім беру мекемелері
қызметінің негізгі бағыттары ............................................................
79
Омарова В.К., Демиденко Р.Н.
Использование игр в профессиональном самоопределении 
школьников .........................................................................................
83
А.С. Попандопуло
Психолого-педагогичекое сопровождение профессионального 
самоопределения школьников ..........................................................
89
А.М. Шабанова
Система работы с одаренными детьми ............................................
95
Л.В. Шевченко, О.Н. Баринова
Информационно-коммуникационные технологии
в управлении школой ......................................................................... 100
ФОРМИРОВАНИЕ И РАЗВИТИЕ БАЗОВЫХ КОМПЕТЕНЦИЙ
Р.Н. Демиденко
Роль предмета «Самопознание» в становлении личности 
подрастающего поколения ................................................................ 107
Н.П. Корогод, Қ.М. Мадиева
Мектептегі білім беру үрдісіндегі құзырлық әдістеме ................... 112
Н.В. Лозинская
Организация работы педагогического коллектива школы 
по разработке модуля классных часов ............................................. 116
Е.С. Советова
Особенности организации воспитательной работы 
в начальной школе .............................................................................. 124

Т.Д. Мелехова, Т.В. Соколова
Развитие гуманистических принципов – один из способов 
формирования нравственного самосознания учащихся 
на уроках русской литературы .......................................................... 129
Т.М. Тимченко
Программа формирования социальных компетенций 
школьников ......................................................................................... 139
ФОРМИРОВАНИЕ И РАЗВИТИЕ 
КЛЮЧЕВЫХ КОМПЕТЕНЦИЙ
Н.К. Антошина
Реализация принципов личностно-ориентированного обучения 
как средство формирования ключевых компетентностей 
младших школьников ......................................................................... 149
А.С. Аубакирова
Интерактивные технологии на уроках иностранного языка 
как средство формирования коммуникативной компетенции 
учащихся .............................................................................................
154
С.И. Богоявленская
Развитие коммуникативной компетенции младших школьников 
посредством создания полноценной речевой среды ....................... 160
Н.Н. Ефимик, С.А. Ольшанская, И.Г. Олексюк
Механизм развития ключевых компетенций младших 
школьников ......................................................................................... 166
Е.О. Кайрбекова
Урок информатики как средство развития ключевых 
компетенций учащихся ...................................................................... 170
И.Ф. Карнович
Организация и  подготовка эвристических дистанционных 
олимпиад как способ формирования ключевых 
компетентностей школьников ........................................................... 174
Ж.М. Омарова
Қазақ тілі сабағында оқушылардың коммникативтік 
құзыреттілігін қалыптастыру ............................................................ 182
Г.А. Семенова
Формирование информационной компетентности учащихся 
на уроках технологии ......................................................................... 186
Н.С. Чайка
Развитие ключевых компетентностей на уроках  биологии ..........
192

МЕТОДИКА И ТЕХНОЛОГИИ ФОРМИРОВАНИЯ 
ПРЕДМЕТНЫХ КОМПЕТЕНЦИЙ
Д.Б. Аубакирова
Этапы обучения устной речи на уроках английского языка 
в 12-летней школе ............................................................................... 200
Ж. Дәуіт., Қ.А. Нургалиева
Даму технологиясының негізгі бағыттары ...................................... 203
А.А. Карабутова, А.А. Тукенова
Дифференцированный подход в развитии связной речи детей 
дошкольного возраста на занятиях казахского языка ..................... 207
Е.В. Карякиной
Использование проблемного обучения и методик развития 
критического мышления как средства реализации 
государственных стандартов образования по истории 
в старших классах ............................................................................... 211
Д.Б. Касенова
12 жылдық білім беру жүйесінде оқушылардың шығармашылық 
қызығушылығын қалыптастырудың дидактикалық тұғырлары .... 218
А.Т. Машрапова
Қазақ тілі сабағында оқушылардың құзыреттіктерін 
қалыптастыру ...................................................................................... 222
Ү.М. Мүлікбаева
Математика пәнін оқытуда оқушылардың қабілетімен бейіміне 
қарай танымдылық іс-әрекетін ұйымадстыра отырып 
оқушылардың құзыреттілігін дамыту .............................................. 227
Л.И. Склокина
Особенности организации обучения 6-летних детей ...................... 233
А.Т. Тохметов, Л.А. Танченко
Новые подходы к преподаванию информатики в начальных 
классах в условиях 12-летнего образования 
в Республике Казахстан ..................................................................... 237
А.З. Уракбаева
Эколого-развивающая среда доу как педагогическое условие 
формирования экологической культуры старших дошкольников  241
А.А. Карабутова, М.И. Шмалюк
Использование приемов мнемотехники в развитии речи 
дошкольников ..................................................................................... 247

ПОДГОТОВКА ПЕДАГОГИЧЕСКИХ КАДРОВ 
К РАБОТЕ В 12-ЛЕТНЕЙ ШКОЛЕ
Р.Қ. Жайдақбаева
12 жылдық жаңа құрылым мектебі  мұғалімінің кәсіби 
шеберлігіне жаңаша көзқарас ............................................................ 253
Ф.А. Курабаева, Ф. Макышев
Опережающая подготовка будущих учителей 
к 12-летнему обучению ...................................................................... 257
А.Т. Мутушева, Н.А.Мутушева
Информационная подготовка студентов педагогических вузов 
в условиях перехода на 12-летнее обучение .................................... 261
В.К. Омарова
Основные направления опережающей подготовки 
педагогических кадров для 12-летней школы ................................. 264
А.Р. Рахимжанова
Профессиональное здоровье преподавателя - основа 
эффективной деятельности вуза ....................................................... 269
Д.С. Рахметова
12 жылдық білім беру және жаңа мұғалім ....................................... 275
М. Ханафия
12 жылдық білім беру жүйесіне көшу жағдайындағы 
педагогтің кәсіби құзырлылық моделі ............................................
281
К.Г. Исинбаева
К вопросу об организации профильного обучения в школе …….. 287

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ТӘУЕЛСІЗДІГІНІҢ 
20-ЖЫЛДЫҒЫНА ОРАЙ «ҚАЗАҚСТАННЫҢ 12 ЖЫЛДЫҚ МЕКТЕБІ. 
АЙМАҚТЫҚ МӘСЕЛЕЛЕР ЖӘНЕ ПЕРСПЕКТИВАЛАР» 
АТТЫ БІЛІМ БЕРУДІҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІНЕ 
АРНАЛҒАН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ОҚУЛАРДЫҢ 
МАТЕРИАЛДАРЫ
МАТЕРИАЛЫ 
ПЕДАГОГИЧЕСКИХ ЧТЕНИЙ ПО АКТУАЛЬНЫМ 
ПРОБЛЕМАМ ОБРАЗОВАНИЯ «12-ЛЕТНЯЯ ШКОЛА КАЗАХСТАНА. 
РЕГИОНАЛЬНЫЕ  ПРОБЛЕМЫ И ПЕРСПЕКТИВЫ», ПОСВЯЩЕННЫХ 
20-ЛЕТИЮ НЕЗАВИСИМОСТИ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
Компьютерде беттеген: А.Ж. Мухажанова
Корректорлар: Р.С. Кайсаринова, Д.Н. Зарипова, А.Ж. Мухажанова
Басуға қол қойылды 17.03.2011 ж.
Гарнитура Times New Roman
Форматы 29,7 
×
 
421/4. Офсеттік қағазы.
Көлемі 14,6 шартты б.т. Таралымы 500 дана
Тапсырыс № 0497
Павлодар мемлекеттік педагогикалық институтының
Ғылыми-баспа орталығы
140000, Павлодар қ., Мир көшесі, 60.
E-mail: rio@ppi.kz