Бисембаева жанат кумаровна



бет34/45
Дата12.06.2023
өлшемі1,67 Mb.
#100710
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   45
Байланысты:
Бисембаева-Ж.К.-Мектеп-жасына-дейінгі-балалардың-тілін-дамыту-әдістемесі

Қызметіне қарай






ерін

иек(жақ)




тіл














еріндік




езулік

ашық

қысаң

жуан




жіңішке

о,ө,ұ,ү,у




а,ә,е, э,ы,і,и

а,ә,е,о,ө

ы,і,и,у,ұ

а,о,ұ,ы,у




ә,е,і,и,ө.ү


Сурет. 18. Артикуляция органдарының профилі:
1 — ерін, 2 — кескіштер, 3 — альвеолалар, 4 – қатты таңдай, 5 — жұмсақ таңдай, 6 — дауыстық қатпарлар, 7 — тілдің түбірі , 8 — тілдің арқасы, 9 — тілдің ұшы
Кесте 58 Дауыссыз дыбыстардың классификациясы

Дауыссыз дыбыстардың түрлері

Қатаң

Үнді

Ұяң

п, к, қ, т, с, ф, х, ц, ч, ш, щ, һ

б, в, г, ғ, д, ж, з

м, л, н, ң, л, р, й, (у)

Кесте 59

Балалардың дыбыстық сөйлеу мәдениетін тәрбиелеу

Дыбысты қабылдауды дамыту

Сөйлеу дағдыларын қалыптастыру

Есту зейіні мен есту жадының дамуы

Нақты дикцияны, сөзді дұрыс айтуды тәрбиелеу

Фонематикалық қабылдаудың және сөйлеуді есту қабілетінің дамуы

Таза дыбыс шығаруды дамыту

Биіктік, күш, сөйлеу тембрін ажырату қабілетінің дамуы

Сөйлеу-дің интонациялық мәнерлілігін тәрбиелеу

Мектепке дейінгі балалардың сөйлеу мәдениетінің дыбыстық мәдениетін тәрбиелеу бойынша жұмыс бағыттары
Кесте 60 Балалардың сөйлеу және сөйлемей дем алуының ұзақтығы
(А.И.Максако)


3-жас

4-жас

5-жас

6-жас

7-жас

Сөйлемей дем алу (қаршыққа үрле)

1,3 сек.

1,8

3,2

4,5

5,6

Дыбыстың айтылуы [а]

1,5

3,7

3,9

5,2

7,8

Дыбыстың айтылуы [у]

1,7

4,5

5,1

6,0

10,0

Дыбыстың айтылуы [и]

1,6

3,7

5,5

6,2

10,1

Кесте 61
Балалардың сөйлеу тілінің дыбыстық мәдениетін тәрбиелеудің әдістері мен тәсілдері

Жұмыс бағыты

Құралдар, әдістер мен тәсілдер

Есту қабілетін қалыптастыру

— дыбысты ойыншықтар (сылдырмақ және т. б.);
— дыбыс көзін табу (анықтау)

Есту жадының дамуы және ырғақты, дыбыстар күшін, олардың тақырыптарын ажырату

— ойын: «күн мен жаңбыр», «не естіледі?»,
«не істеу керек?»,
«Кім көп естиді?», «Ойлан тап», «кім
шақырды?»

Сөйлеу үнін қабылдауды дамыту

— «Масканы табыңыз»

Сөздердің дыбыстық қабықтарын ажырату

— «Суретті көрсет» (мишка-тышқан; пиязлюк
және т. б.)
— «Саңырау телефон»;
— «Эхо»

Берілген дыбыспен сөзді таңдау

«Сөзді тап»;
— «Кім көп атайды деген сөздерден дыбыспен
[...]»

Сөздегі дыбыс орнын анықтау




«Дыбыс қайда?»;
«Сөз тізбегі (дыбыстық домино)»

Фонематикалық қабылдауды дамыту



сөздерді дыбыстық талдау

Сөйлеу кезінде тыныс алуын дамыту




үрмелі аспаптар; мақта шариктерін үрлеу;






«Аралар ұшады»;






сабын көпіршіктерін үрлеу;




— жүзу ойыншықтары мен т. б. ойындар.

Сөзді таза айту және дикциямен жұмыс

— «Эхо», «Менің артымнан қайтала»;
— жаңылтпаштар;
— өлеңдерді үйрету және әдеби шығармаларды қайта жазу

Интонациялық мәнерлілікті тәрбиелеу

тіл өлеңдері (қатты-тыныш; қалың және жұқа дауыспен; қуанышты-қайғылы; әр түрлі ырғақпен, ұзын және қысқа);
— «Сұрақ-жауап»;
— әртүрлі жалған екпінмен фразаны айту; — үйрету және қайта өрмелеу; — ойын-сахналау және т. б.

Кесте 61 Дыбыспен жұмыс істеу реті (А.И.Максаков)

Тобы

Апта

Айлар

IX

X

XI

XII

I

II

III

IV

V

II-кіші

1

а

о

м, мь

т, ть

к, кь

й

с

з

ц

2

у

э

п, пь

д, дь

г,
гь

ф, фь

с, сь

з, зь

ц

3

и

ы

б, бь

н, нь

х, хь

в, вь

с, сь

з, зь

ц

4-ші аптада осы айда өткен дыбыстар бекітіледі

Орта

1–4

с, сь

з, зь

ц

ш

ж

ч

щ

л, ль

р, рь

Ересек

1–4

с–з сь–зь

с–ц

ш– ж

ч–щ

с–ш

з–ж

ц–ч

сь– ш

л–р

Даярлық

1–4

с–ш

з–ж

с–з

ш– ж

с– сь

з–зь

л–ль

р–рь

л–р

Кесте 62
Әр жастағы балалармен дұрыс дыбыс айтуды тәрбиелеу бойынша жұмыс түрлері

Жасы

Балалармен жұмыс түрлері

1 жастан- 2 жасқа дейін

Қарапайым дыбысты айтудағы ойындар мен жаттығулар: р, ші, лар, атын-етін, дыр-дыр, мақ, ақ.

2 ден 3жас

Күрделі дыбысты еліктейтін сөздерді айтудағы ойындар мен жаттығулар: мө, дыр-дыр, тақ, сылдыр, қаңқ, және т. б.

3 тен 5 жас

  1. Артикуляциялық гимнастика.

  2. Оқшауланған дыбыстың айтылуын анықтау.

  3. Бұл дыбысты сөзбен қабылдау (таңдау).

  4. Буындар мен сөздерде дыбыстың дұрыс айтылуын қалыптастыру.

  5. Дыбыстың дұрыс айтылуын қалыптастыру.

5 тен 7 жас

  1. Оқшауланған оппозициялық дыбыстардың айтылу және қабылдауын саралау. Олардың айтылуын анықтау.

  2. Буындар мен сөздердегі оппозициялық дыбыстарды саралап қабылдау және айту.

  3. Фразалық сөздегі оппозициялық дыбыстарды саралап қабылдау және айту.

Кесте 63
Балалардың дыбысталу жұмысының жүйелілігі мен мазмұнының сызбасы

Кезең мақсаты

Түрлері мен жұмыс істеу әдістері

Дайындық кезеңі

Есту зейінің, есту жадын, фонематикалық есту қабілетін дамыту

Дыбыстарды тану.
Биіктік, күш және сөйлеу тембрін ажырату.
Дыбыс бойынша ұқсас сөздерді ажырату.
Буындарды ажырату.
Фонмен дифференциациясы.
Сөздерді дыбыстық талдау.

Артикуляция аппаратының дамуы

Артикуляциялық гимнастика.
Қолдың ұсақ моторикасын дамыту.

Сөйлеу шеберлігі мен дағдыларын қалыптастыру

Дыбыс қою

Артикуляцияны түсіндіру және көрсету.
Дыбыстың дұрыс тозуында балаларды жаттығу.

Буындардағы дыбыстың айтылуын автоматтандыру

Буындардың қайталануы (тура, кері, ашық, жабық, үнсіздікпен).
Таза сөздерді қайталау және ойлап табу.

Сөздегі дыбыстың айтылуын автоматтандыру

Тәрбиеші үшін сөздерді қайталау.
Сөздерді атау (заттардың, суреттердің, болжамдардың және т.б. атаулары).
Балалардың сөз құрудағы жаттығулары

Ұсыныстардағы дыбыстың айтылуын автоматтандыру

Тәрбиеші үшін ұсыныстарды қайталау.
Заттар, суреттер және т. б. бойынша ұсыныстар жасау.
Өлеңдерді, жаңылтпаштарды, мақал-мәтелдерді, қысқа әңгімелерді жаттықтыру.

Дыбысталу немесе дыбыстарды артикуляциялау бойынша жақындарды саралау

Оппозициялық дыбыстарды саралап қабылдау және айтудағы балалардың жаттығуы.
Оппозициялық дыбыстарды буындарда, сөздер мен сөйлемдерде саралап балалардың жаттығуы

Кесте 64

4-5 жастағы балалармен дыбыстық сабақ құру алгоритмі



п/п

Жұмыс мақсаты




Мүмкін болатын әдістемелік тәсілдер

1.

Белгілі бір дыбысты айтуға сөйлеу аппаратын дайындау



тиісті артикуляциялық жаттығулар

2.

Дыбыс артикуляциясымен таныстыру;
Оқшауланған дыбыстың дұрыс айтылуын бекіту

«Көңілді тіл туралы» әңгіме, оның әні;
— дұрыс артикуляцияны көрсету және түсіндіру;
— оқшауланған дыбысты айтудағы жаттығулар (қатты, тыныш, әр түрлі ырғақта және қарқында, әр түрлі интонациямен);
— «зауыттық ойыншықтар» ойыны;
— хор, және дыбыстың жеке қайталануы

3.

Дыбыстың дұрыс
айтылуын буындарда бекіту

— буындардың шағылысқан қайталануы (ашық,
жабық, үнсіздікпен);
әр түрлі дауыс күші бар, ырғақты ауыстыра отырып, буындарды қайталау;
— таза сөздерді қайталау және шығару

4.

Дыбыстың дұрыс айтылуын сөздерде
бекіту

— — —

«Сиқырлы кубик» ойыны;
«суретті атаңыз»; жұмбақтар;









дыбысты фонематикалық қабылдауды дамы-







туға арналған жаттығулар

5.

Дыбыстың дұрыс айтылуын фразалық сөйлеуде бекіту

жұмбақтарды, қысқа өлеңдерді, жаңылтпаштарды қайталау немесе үйрету

Кесте 65


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   45




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет