296
СӨЗЖАСАМ
іріктеп қойдық. Әлі талай жүздік құруға болады
(Сыланов); 3)
Күркілдек пішеншілерді ж үздікке
жалдайды екен. Жүздік дегеніміз жүз көпене шөп
(М ұқанов).
Қазақ тілінде
тоқсандық жоспар, тоқсандық
есеп, тоқсандық баға, тоқсандық үлгірім
сияқты
соз тіркестерінде кездесетін
тоқсандық
дериваты
тоқсан есептік сан атауының тікелей өзінен жа-
салм аған . Бұл ж асалы м ға/яо^сяя сан атауынан
негізінде лексика-сем антикалы қ
тәсіл арқы лы
туған “ квартал, четверть” мағынасы негіз (ұйыт-
қы) болған. Бұған жоғарыда келтірілген сөз тірке-
стерін орыс тіліне аудару арқылы оңай көз жет-
кізуге болады:
тоқсандық жоспар -
кварталь-
ный план,
тоқсандық есеп -
квартальный отчет,
тоқсандық баға
- четвертная оценка (оценка за
четверть
),т оқсанды қүлгірім -
четвертная успе-
ваемость (успеваемость за четверть).
Тілімізде есім негізді туынды зат атаулары
қатарында сөзжасамдық
-лы қ//-лік
форманты ар-
қы лы қим ы л есім нен пайда болған туылымдар
да кездеседі. Бірақ олар көп емес, тым санаулы.
Бұлардың ж эне өзіндік ең бір басты ерекшелігі:
бәрі біры ңғай тек терминдік тұрпатга қалыптас-
қан. Мысалы,
оқулық, жалғаулық, демеулік, сеп-
теулік, сұраулық (вопросник)
т.б.
Бұлар ж әне
тілімізде тек кеңес дәуірінде пайда болған. Осы
жерде ең бір баса көңіл аударатын нәрсе:
- л ы қ //
-лік, -д ы қ //-д ік , -т ы қ //-т ік
ф орм анты қим ы л
есімдердің ж алпы бәрімен бірдей сөзж асам ды қ
қатынасқа түсе бермейді. Демек терминдік бейім-
дегі мұндай туынды зат атауына кез келген қимыл
есімі негіз (яғни мотивациялаушы) сөз бола ал-
майды.
Қ азақ тілінде үстеу негізді туынды зат атау-
лары бұлардан да аз, небәрі - екеу-ақ. Олар
есте,
күнде
үстеулеріне
-лік
форманты ж алғану арқы -
лы ж асалған. Тіліміздегі бұл
күнделік, естелік
туылымдары нақты зат атауларын білдіреді, мы-
салы:
Күнделік пен естелік - сезім дүниесінің ісі
(М ұқанов).
Есім негізді туы нды зат атаулары қа за қ
тілінде
-л ы қ //-л ік , -ды қ//-дік,
-
т ы қ //-т ік
ф ор-
манты арқылы кейбір модальді сөздерден де жа-
салады. Олар мыналар:
м үмкіндік, каж еттік,
ықтималдық:
“ Ықтималдық теориясының негізін
салған - А .Э йнш тейн” .
Достарыңызбен бөлісу: