Талғат сайрамбаев

І. ЖАЛПЫ БӨЛІМ
 
 
 
ІІ. СӨЗ ТІРКЕСІНІҢ СИНТАКСИСІ 
ІІІ. СӨЗ ТІРКЕСІНІҢ ТҮРЛЕРІ
Есімді тіркестер
Қабыса байланысқан сөз тіркестері
Матаса байланысқан сөз тіркестері
Меңгеріле байланысқан сөз тіркестері
Етістікті тіркестер
Қабыса байланысқан етістікті сөз тіркестері
Меңгеріле байланысқан етістікті сөз тіркестері
ІV. ЖАЙ СӨЙЛЕМ СИНТАКСИСІ *
1
Сөйлемнің тұрлаулы мүшелері
Бастауыш
Баяндауыш
Етістік баяндауыштар
Есім баяндауыштар
Сөйлемнің тұрлаусыз мүшелері
Толықтауыш
Анықтауыш жəне айқындауыш
Пысықтауыш
Бірыңғай мүшелі сөйлемдер
Сөйлем мүшелерінің орын тəртібі
Сөйлемдегі оқшау сөздер
Жай сөйлем түрлері
Құрмалас сөйлем туралы
Синтаксис туралы жалпы еңбектер
*1
* 
Бөлім қысқартылды.

533
Қазіргі қазақ тілі
І. ЖАЛПЫ БӨЛІМ
§1. Синтаксис жəне оның объектілері
Синтаксис (грекше syntaxis) – грамматиканың морфоло-
гия сияқты өзекті саласының бірі. Грамматиканың тең құқықты 
əрі өзара тығыз байланысты бұл екі саласының қарастыратын 
объектілері тілдің грамматикалық құрылысының мəселелері 
болады: морфология сөздердің грамматикалық жүйесін, құры-
лысын, сөз таптарының грамматикалық жүйесін, құрылысын 
зерттейді. Синтаксис грамматикалық ілім ретінде мынадай не-
гізгі екі салаға бөлінеді: 1. Сөз тіркесінің синтаксисі. Онда 
сөздердің өзара тіркесу қабілеті, тіркесу тəсілдері мен формала-
ры, сөз тіркестерінің құрамы, олардың түрлері қарастырылады. 
2. Сөйлемнің синтаксисі. Онда сөйлемнің құрылу принциптері, 
сөйлемнің құрамы, олардың түрлері анықталады.
Синтаксис бұл мəселелерді сөздердің грамматикалық құ-
рылысы жөніндегі ілімнен бөліп алып, олардан оқшау тұрған 
нəрсе деп қарамайды, өзара тығыз байланыста қарастырады. 
Сондықтан сөздердің морфологиялық құрылысы синтаксистің де 
грамматикалық талдауының негізі болады. Лексикология мен мор-
фология тіл ғылымының дербес салалары болуымен қатар, олар да 
синтаксистен байланысын үзбейді.
Сөз тіркесі – сөйлем құраудың материалды негізі де, сөйлем – 
адамның ойын айтудың негізгі формасы. Синтаксис сөз тірке-
сін, сөйлемді, олардың түрлерін, сөйлем мүшелерін жəне басқа 
синтаксистік формаларды адамның ойын білдірудің граммати-
калық тəсілдері ретінде, өзара байланысты категориялар ретінде 
зерттейді. Синтаксис сөздерді сөйлемнің бөлшектері ретінде, 
ал жалғауларды сөйлемдегі сөздерді бір-бірімен қиюластырып 
тұратын морфологиялық-синтаксистік категория ретінде қарас-
тырады.
Сөйтіп, сөз тіркесінің, сөйлемнің грамматикалық құрылысын 
зерттейтін ілімді синтаксис десек, тілдің синтаксистік құрылысын 
да сол термин арқылы атаймыз.

534
Қазіргі қазақ тілі

жүктеу/скачать 2,81 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: