П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы
жүктеу/скачать 38,54 Mb. Pdf көрінісі
|
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis
| олеңмен,
лекси калы қ м ағы - насы - нақты өлең деген зат атауы; грамматика- л ы қ мағы налары: 1) жалпы зат атауы; 2) кіру қим ы лы ны ң амалын білдіру; 7 .жер, лексикалы қ мағы насы - нақты жер деген зат; грамматикалық мағыналары: 1) жалпы зататауы бөлуы; 2) қатыс- ты қ-м ен ш іктік мән; 8. қойнына, лексикалы қ ма- ғы насы - нақты қойы н деген зат; грамматика- л ы қ м ағы н ал ар ы : 1) ж алпы зат атауы болуы; 2) екінш і бір затқа (жер) тәуелді болуы; 3) тәу- елділік үш ж ақта болуы; 4) қим ы лды ң кірер ба- ғы ты н білдіруі; 9. кірер, лексикалы қ мағынасы - нақты кіру деген қимыл; грамм атикалы қ м ағы - налары: 1) жалпы қимылды білдіруі; 2) ол қимыл салтты; 3) келер ш ақ мәні; 4) 3-ж ақ субъект ар- қылы ол қимылдың іске асуы; 10. деяе//,лексика- лық мағынасы - дене деген зат; фамматикалық ма- ғыналары: 1) жалпы зат атауы болуы; 2) тәуелділік мағына; 3) 2-жак, жекеше, анайы; 4) кіру қимылы- 416 М О Р Ф О Л О Г И Я ның грамматикалық субъектісі. Бұлар осы сөйлем- дегі сөздердің білдіретін бөлек-бөлек м ағы нала- ры, бұлардың да өз ішінен тереңдетіп әрі қарай м ағы налы қ реңктерге де кіш ірейтіп бөле беруге болады. Осы шағын талдаудан көрінетіндей, сөйлем- дегі әрбір мәнді сөз бір лексикалы қ м ағы на және бір я бірнеше грамматикалық мағынаны білдіреді. Ж әне грамм атикалы қ м ағы налар біркелкі емес, олардың берілу тәсілдері де әр түрлі. Осы создерді кейбір ортақ грамматикалық мағыналарына қарап топтауға да болады. М ысалы, жалпы затты зат атауын білдіруіне қарай дүние, есігін, өлец, өлец- мен, жер, қойнына, денец создерін бір топ етіп, жалпы қимылды білдіруіне қарай туғанда, аиіа- ды, кірер создерін бір топ етіп, салттылық сипаты ж а ғ ы н а н т уғанда, кірер создерін бір топ етіп, 3-ж ақ субъектінің қим ы лы н білдіруі ж ағы нан ашсіды, кірер создерін бір топ етіп, тәуелділік м әніне қарай есігін, койнына, денец создерін бір топ етіп т.б. топтауға болар еді. С ойтіп жалпы мағына, грамматикалық мағынаның бірыңғайла- сты ғы, ортақтығы ж ағы нан сөздерді белгілі топ- тарға жіктеуге болады. С оны м ен бірге ол грам- матикалық мағыналардың түрлері де, берілу жол- дары да біркелкі емес. М ысалы, туғанда, ашады, /арерсоздерінің жалпы қимыл, іс-әрекетті білдіруі мен салттылық (туғанда, кірер) сабақтылық (аша- ды) м ағы налары нақты қим ы лды ң абстракция- ланы п, жалпылануы арқылы пайда болған. Сон- д а й -а қ дүние, есігін, өлец, өлецмен, жер, қойнына, денең создерінің жалпы зат атауын білдіруі нақ- ты заттардың абстракцияланып, жалпылануы ар- қы лы пайда болып отыр. Д ем ек, бұл тэрізді грамматикалық мағыналар создердің лексикалық мағы наларының абстракциялануы, жаппылануы арқы лы беріледі. Сойтіп, бұл - грамматикалық м ағы на білдірудің сем антикалы қ тәсілі (жолы) болып табылады. Осымен байланысты бірден мынадай сұрақ туады. Нақты заттың аты немесе нақты қимыл болса, ол лексикалы қ м ағы на да, жалпы заттың аты немесе жалпы қимыл болса, ол грамматика- л ы қ м ағы на бола ма? Бұл сұраққа нақты да толық жауап беру үшін жоғарыдағы сойлемдегі создерді талдап көрейік. Берілген сөйлемдегі дүние, есік, же^сөздерінің әрқайсысы жеке-жеке ұғымды білдіретін заттың аты, туғанда, ашады, кірер - нақты қимыл ұғы- мын білдіретін сөздер, сон д ай -ақ жүктеу/скачать 38,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|